Κοπή Πρωτοχρονιάτικης πίτας και Διάλεξη Χ. Βάρβογλη στον Όμιλο

Το Δ.Σ. του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας σας προσκαλεί στην κοπή της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας για το 2012, που θα γίνει το Σάββατο 28 Ιανουαρίου 2012, στο γραφείο μας στην οδό Αλεξανδρείας 113. Η εκδήλωση θα ξεκινήσει στις 6 μ.μ., με μια διάλεξη που θα δώσει ο καθηγητής του τμήματος Φυσικής του Α.Π.Θ. κ. Χάρης Βάρβογλης με θέμα: "Επιταχυνόμενο Σύμπαν και βραβείο Νομπέλ Φυσικής 2011". 

Περίληψη διάλεξης:

Επιταχυνόμενο Σύμπαν και βραβείο Νομπέλ Φυσικής 2011

Πριν από δέκα χρόνια δύο ομάδες αστρονόμων - μία από την Αυστραλία και μία από τις ΗΠΑ - άλλαξαν το ως τότε αποδεκτό μοντέλο του Σύμπαντος και πρόσθεσαν μια πέμπτη δύναμη, στις ως τότε τέσσερις γνωστές δυνάμεις της φύσης. Αυτό το αποτέλεσμα προέκυψε από τη συστηματική παρατήρηση απομακρυσμένων υπερκαινοφανών αστέρων (supernova), η οποία έδειξε ότι το Σύμπαν διαστέλλεται επιταχυνόμενο και όχι επιβραδυνόμενο, όπως πιστευόταν μέχρι τότε. Η μεταγενέστερη επιβεβαίωση αυτής της ανακάλυψης από μια τρίτη ερευνητική ομάδα, που ανέλυσε την παρατηρούμενη μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου, χάρισε στους αρχικούς ερευνητές το βραβείο Νομπέλ Φυσικής 2011.

www.ofa.gr

Η Γη υποδέχεται την ισχυρότερη ηλιακή καταιγίδα των τελευταίων χρόνων

Η ισχυρή έκρηξη που σημειώθηκε χθες στην επιφάνεια του Ήλιου είχε ως αποτέλεσμα ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια να εκτοξευτούν με ταχύτητα που φτάνει τα 1.400 km/s προς τη Γη, όπου και έφτασαν σήμερα. Μία έκρηξη τέτοιου μεγέθους αναμένεται να επηρεάσει τη λειτουργία δορυφόρων και για το λόγο αυτό η ΕSA και άλλες διαστημικές υπηρεσίες παρακολουθούν την εξέλιξή της.

Την βίαιη εκτόξευση μάζας από τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας του Ήλιου - του στέμματος του - προς το μεσοπλανητικό χώρο, οι επιστήμονες ονομάζουν στεμματική εκροή μάζας. Συνδέεται συχνά με ηλιακές εκλάμψεις και ανιχνεύεται από διαστημικά παρατηρητήρια όπως το SOHO, μία αποστολή της ΕSA σε συνεργασία με τη NASA, και την αποστολή της ΝΑSA Stereo.

Μία στεμματική εκροή μάζας μπορεί να κατευθύνεται προς οπουδήποτε στο Ηλιακό Σύστημα, επομένως και προς τη Γη όπου προκαλεί γεωμαγνητικές καταιγίδες δύο μέχρι έξι ημέρες μετά την απομάκρυνσή της από τον Ήλιο.

Η ηλιακή έκλαμψη, η οποία παρατηρήθηκε το μεσημέρι της Δευτέρας, στις 5.59 ώρα Ελλάδος, ήταν η πηγή της ταχύτερης ροής ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων που έχει παρατηρηθεί από το 2005.

Η γεωμαγνητική καταιγίδα που βρίσκεται σε εξέλιξη σήμερα στη Γη είναι, ωστόσο, μικρής έντασης και δεν αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά τις επίγειες υποδομές, όπως τα δίκτυα τηλεφωνίας. Αντίθετα, οι επιστήμονες και κάτοικοι σε βόρεια γεωγραφικά πλάτη περιμένουν να παρατηρήσουν απόψε το εντυπωσιακό φαινόμενο του βόρειου σέλας.

Παρόλο που η ηλιακή έκλαμψη ήταν σχετικά ισχυρή και η ροή ηλεκτρικά φορτισμένων σωματιδίων από τον Ήλιο η ταχύτερη των τελευταίων επτά χρόνων, δεν αναμένεται να γίνει ορατή η επίδραση της ηλιακής καταιγίδας στην επιφάνεια της Γης.

ESA Ελλάδα

www.ofa.gr

Τα Βίαια Νεαρά Χρόνια των Μεγαλύτερων Γαλαξιών που Υπάρχουν Σήμερα

Η έντονη δημιουργία νέων άστρων διακόπηκε από μελανές οπές

Μία ομάδα αστρονόμων χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο APEX βρήκε το σημαντικότερο σύνδεσμο μεταξύ των εντονότερων διαδικασιών δημιουργίας νέων άστρων στο Σύμπαν και των μεγαλύτερης μάζας γαλαξιών που παρατηρούμε σήμερα. Οι γαλαξίες ενώ έβριθαν από τη δημιουργία νέων άστρων στο νεαρό Σύμπαν, είδαν την διαδικασία αυτή να ανακόπτεται βίαια, αφήνοντάς τους ανενεργούς με τη τεράστια μάζα γηραζόντων άστρων που παρατηρούμε σήμερα. Οι αστρονόμοι εντόπισαν ένα πιθανό αίτιο για αυτή τη ξαφνική διακοπή δημιουργίας νέων άστρων: τη δημιουργία μελανών οπών τεράστιας μάζας.

Οι αστρονόμοι έχουν συνδυάσει παρατηρήσεις από την κάμερα LABOCA του διαχειριζόμενου από το ESO τηλεσκοπίου 12 μέτρων APEX (Atacama Pathfinder Experiment) [1] με μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από το Very Large Telescope του ESO, το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer της NASA, και άλλα όργανα, για να μελετήσουν τη συγκέντρωση των μακρινών γαλαξιών σε ομάδες ή σμήνη.

Όσο πιο κοντά συγκεντρώνονται οι γαλαξίες, τόσο μεγαλύτερη μάζα διαθέτει η άλως σκοτεινής ύλης τους – η αόρατη ύλη που αποτελεί την μεγάλη πλειονότητα της μάζας των γαλαξιών. Τα νέα αποτελέσματα αποτελούν τις πλέον ακριβείς μετρήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί για τέτοιου είδους γαλαξίες.

Οι γαλαξίες είναι τόσο μακρινοί, ώστε το φως τους χρειάστηκε περίπου δέκα δισεκατομμύρια έτη φωτός για να φτάσει σε μας, κι έτσι βλέπουμε πώς ήταν πριν από περίπου δέκα δισεκατομμύρια έτη [2]. Σε αυτά τα στιγμιότυπα από το νεαρό Σύμπαν, οι γαλαξίες βρίσκονται στην πιο έντονη δραστηριότητα δημιουργίας νέων άστρων, γνωστή ως αστρική έκρηξη (starburst).

Μετρώντας τις μάζες της άλω σκοτεινής ύλης που τους περιβάλλει, και χρησιμοποιώντας προσομοιώσεις σε υπολογιστές για να μελετήσουμε πως έχουν μεγαλώσει με τη πάροδο του χρόνου, οι αστρονόμοι βρήκαν ότι αυτοί οι μακρινοί γαλαξίες με την έντονη δημιουργία νέων άστρων στο νεαρό Σύμπαν, τελικά κατέληξαν να γίνουν γιγάντιοι ελλειπτικοί γαλαξίες – οι οποίοι διαθέτουν τη μεγαλύτερη μάζα στο σημερινό Σύμπαν.

“Είναι η πρώτη φορά που μπορέσαμε να δείξουμε μία ξεκάθαρη σύνδεση μεταξύ των πλέον δραστήριων στη δημιουργία νέων άστρων γαλαξιών στο νεαρό Σύμπαν και των σημερινών μεγαλύτερης μάζας γαλαξιών,” εξηγεί ο Ryan Hickox (Dartmouth College, ΗΠΑ και Durham University, Ηνωμ. Βασίλειο), επικεφαλής της ομάδας.

Επιπλέον, οι νέες παρατηρήσεις δείχνουν πως η λαμπρή περίοδος αστρογένεσης σε αυτούς τους μακρινούς γαλαξίες διήρκεσε μόνο 100 εκατομμύρια έτη - πολύ σύντομο χρονικό διάστημα σε κοσμολογική κλίμακα - αλλά ήταν αρκετή ώστε να διπλασιαστεί ο αριθμός των άστρων στους γαλαξίες. Η ξαφνική διακοπή αυτής της διαδικασίας αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία των γαλαξιών, το οποίο οι αστρονόμοι δεν έχουν ακόμη κατανοήσει πλήρως.

“Γνωρίζουμε πως οι μεγάλης μάζας ελλειπτικοί γαλαξίες σταμάτησαν να παράγουν νέα άστρα αρκετά απότομα, πριν από πολύ χρόνο, και σήμερα είναι αδρανείς. Οι επιστήμονες αναρωτιούνται τι θα μπορούσε να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να διακόψει τη διαδικασία αστρογένεσης σε ένα ολόκληρο γαλαξία”, λέει η Julie Wardlow (University of California at Irvine, ΗΠΑ και Durham University, Ηνωμ. Βασίλειο), μέλος της ομάδας.

Τα αποτελέσματα των μελετών της ομάδας μας δίνουν μία πιθανή εξήγηση: σε αυτό το στάδιο της ιστορίας του Σύμπαντος, οι γαλαξίες αυτοί συγκεντρώνονται σε ομάδες με διάταξη όπως των ημιαστέρων (κβάζαρς), κάτι που δείχνει ότι βρίσκονται στις ίδιες άλω σκοτεινής ύλης. Οι ημιαστέρες είναι τα πλέον ενεργά αντικείμενα στο Σύμπαν - γαλαξιακοί φάροι που εκπέμπουν έντονη ακτινοβολία, με ενέργεια η οποία προέρχεται από μελανές οπές τεράστιας μάζας στο κέντρο τους.

Υπάρχουν βάσιμες ενδείξες ότι η έντονη δραστηριότητα δημιουργίας νέων άστρων τροφοδοτεί τον ημιαστέρα, παρέχοντας τεράστιες ποσότητες ύλης στην μελανή οπή. Ο ημιαστέρας με τη σειρά του δημιουργεί τεράστιες εκρήξεις ενέργειας, οι οποίες θεωρείται ότι εκτοξεύουν μακριά το εναπομείναν γαλαξιακό αέριο - τη βασική πρώτη ύλη για τη δημιουργία νέων άστρων - διακόπτοντας ουσιαστικά την φάση της αστρογένεσης.

“Εν ολίγοις, οι μέρες δόξας της έντονης δημιουργίας νέων άστρων στους γαλαξίες, τους καταδικάζουν σε αδράνεια, τροφοδοτώντας με ύλη τις κεντρικές μελανές οπές, οι οποίες με τη σειρά τους εκτινάσσουν ή καταστρέφουν τα νέφη που δημιουργούν τα άστρα,” εξηγεί ο David Alexander (Durham University, Ηνωμ. Βασίλειο), μέλος της ομάδας.

Σημειώσεις

[1] Το 12 μέτρων τηλεσκόπιο APEX βρίσκεται στο υψίπεδο Τσαχναντόρ (Chajnantor) στις παρυφές των Χιλιανών Άνδεων. Το APEX είναι προπομπός του ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array), ενός επαναστατικού νέου τηλεσκοπίου του ESO, σε συνεργασία με άλλους διεθνείς οργανισμούς, το οποίο κατασκευάζεται και θα λειτουργήσει στο ίδιο υψίπεδο. Το APEX αποτελείται από μία πρότυπη κεραία, η οποία κατασκευάστηκε για το ALMA. Τα δύο τηλεσκόπια λειτουργούν συμπληρωματικά: για παράδειγμα το APEX εντοπίζει ενδιαφέροντα αντικείμενα σε ευρείες περιοχές του ουρανού, τα οποία εν συνεχεία το ALMA θα μελετήσει λεπτομερώς. Το APEX αποτελεί συνεργασία μεταξύ του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Μαξ Πλανκ (Max Planck Institute for Radio Astronomy - MPIfR), του Διαστημικού Παρατηρητηρίου Onsala και του ESO.

[2] Αυτοί οι μακρινοί γαλαξίες είναι γνωστοί ως υποχιλιοστομετρικοί γαλαξίες. Πρόκειται για πολύ λαμπρούς γαλαξίες στο μακρινό Σύμπαν, όπου λαμβάνει χώρα έντονη δημιουργία νέων άστρων. Εξ’ αιτίας της τεράστιας απόστασής τους, το υπέρυθρο φως από τους κόκκους σκόνης που θερμαίνονται από το φως των άστρων, υφίσταται μετατόπιση στο ερυθρό, σε μεγαλύτερα μήκη κύματος και έτσι αυτοί οι γαλαξίες παρατηρούνται καλύτερα στα υποχιλιοστομετρικά μήκη κύματος.

Περισσότερες πληροφορίες
Η έρευνα αυτή παρουσιάζεται σε ένα επιστημονικό άρθρο το οποίο δημοσιεύεται στην επιστημονική επιθεώρηση Monthly Notices of the Royal Astronomical Society στις 26 Ιανουαρίου 2012.

ESO

www.ofa.gr

Ολοκλήρωσε την αποστολή του ο ανιχνευτής HFI στο διαστημόπλοιο Planck

To High Frequency Instrument (HFI), με το οποίο είναι εξοπλισμένη η αποστολή της ESA Planck, ολοκλήρωσε την αναζήτηση υπολειμμάτων της Μεγάλης Έκρηξης. Έχοντας εξαντλήσει τα τελευταία αποθέματα ψυκτικού υγρού το περασμένο Σάββατο, ο αισθητήρας έχασε την ικανότητά του να ανιχνεύει την ασθενή ακτινοβολία υποβάθρου.

"Η αποστολή Planck ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη, καθώς τόσο το διαστημόπλοιο, όσο και τα επιστημονικά όργανα με τα οποία είναι εξοπλισμένο λειτουργούν καλύτερα από ότι ήταν αναμενόμενο, προσφέροντας ένα θησαυρό παρατηρήσεων," σημείωσε ο Jan Tauber, ένας από τους επιστήμονες της ESA που εργάζονται στην αποστολή Planck.

Περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια μετά την Μεγάλη Έκρηξη, η οποία πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια δημιούργησε το Σύμπαν, η θερμοκρασία της αρχικής πύρινης μπάλας που δημιουργήθηκε από τη μετατροπή μίας τεράστιας συγκέντρωσης ενέργειας σε ύλη μειώθηκε στους 4.000°C, ενώ ο ουρανός γέμισε από ορατή ακτινοβολία.

Καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται, το φως αυτό άρχισε να εξασθενεί και το μήκος κύματος του να μειώνεται μέχρι την περιοχή των μικροκυμάτων.

Μελετώντας τις διακυμάνσεις της ακτινοβολίας αυτής, οι επιστήμονες ελπίζουν να μπορέσουν να κατανοήσουν τη Μεγάλη Έκρηξη και τα πρώτα στάδια της δημιουργίας του Σύμπαντος, πριν ακόμα σχηματιστούν οι πρώτοι γαλαξίες και άστρα.

Το διαστημόπλοιο Planck έχει αποστολή να συγκεντρώσει μετρήσεις από όλο τον ουρανό με δύο διαφορετικά όργανα, το HFI και το Low Frequency Instrument (LFI). Ο συνδυασμός τους προσφέρει απαράμιλλη κάλυψη και τη δυνατότητα να αποτυπωθούν απειροελάχιστες διακυμάνσεις.

Όταν εκτοξεύτηκε το Μάιο του 2009, οι προσδοκίες που συνόδευαν το διαστημόπλοιο Planck περιοριζόταν στο να διατρέψει τον ουράνιο θόλο δύο φορές. Ωστόσο, μετά από 30 μήνες αδιάκοπης λειτουργίας, μετρήσεις από κάθε γωνιά του ουρανού λήφθηκαν συνολικά πέντε φορές.

"Αυτή η εξέλιξη μας προσέφερε πολύ καλύτερες παρατηρήσεις από αυτές που αρχικά αναμέναμε," τόνισε ο Jean-Loup Puget από το Universite Paris Sud, στο Orsay της Γαλλίας, επιστημονικός υπεύθυνος του HFI.

Το LFI, το οποίο λειτουργεί σε ελαφρά υψηλότερες θερμοκρασίες από το HFI, θα συνεχίσει και στη διάρκεια του 2012 να συγκεντρώνει μετρήσεις για τη βαθμονόμηση των δεδομένων που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας των τελικών αποτελεσμάτων.

Το διαστημόπλοιο Planck συλλέγει και αναλύει την ακτινοβολία μικροκυμάτων που έχει πηγή στη Μεγάλη Έκρηξη, αλλά και την ακτινοβολία που εκπέμπει ψυχρή σκόνη από κάθε γωνιά του Σύμπαντος.

Τα πρώτα ευρήματα της αποστολής ανακοινώθηκαν την περασμένη χρονιά. Ανάμεσά τους και ένας κατάλογος από σμήνη γαλαξιών που έχουν εντοπιστεί στο μακρινό Σύμπαν, πολλά από τα οποία είδε το διαστημόπλοιο Planck για πρώτη φορά, όπως "υπερσμήνη" γιγαντιαίων διαστάσεων που σχηματίστηκαν από γαλαξίες σε ομάδες.

Οι λεπτομερείς μετρήσεις μίας υπέρυθρης ακτινοβολίας υποβάθρου, απομεινάρι της δημιουργίας των πρώτων αστέρων του νεαρού Σύμπαντος, ξεχωρίζει ανάμεσα στα πρώτα ευρήματα της αποστολής Planck. Προσφέρουν στοιχεία για τη ταχύτατη γέννηση αστέρων στους πρώτους γαλαξίες με ρυθμούς εκατοντάδες φορές μεγαλύτερους από ότι στον Γαλαξία μας σήμερα.

Περισσότερα νέα ευρήματα της αποστολής Planck θα ανακοινωθούν τον επόμενο μήνα, και την επόμενη χρονιά τα πρώτα στοιχεία για τη Μεγάλη Έκρηξη και το νεαρό Σύμπαν.

Η αφαίρεση της ανεπιθύμητης ακτινοβολίας που προέρχεται από πλήθος διαφορετικών πηγών από τα δεδομένα που συγκεντρώνει το διαστημόπλοιο είναι μία χρονοβόρα διαδικασία, αλλά και απαραίτητη για την απομόνωση των ασθενών σημάτων που αναζητούν οι επιστήμονες στην απομένουσα ακτινοβολία.

Οι επιστήμονες περιμένουν με ανυπομονησία τα αποτελέσματα καθώς, παρά την επιτυχία παλαιότερων διαστημικών αποστολών να χαρτογραφήσουν την κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου, παραμένουν αντικρουόμενες θεωρίες για τη δημιουργία του Σύμπαντος με τη Μεγάλη Έκρηξη.

"Με τα δεδομένα της αποστολής Planck θα δοκιμαστεί η ακρίβεια πλήθους θεωρητικών μοντέλων, χωρίς να γνωρίζουμε ποια θα επικρατήσουν," σημείωσε ο καθηγητής Puget.

Τα δεδομένα για τη Μεγάλη Έκρηξη θα δημοσιευτούν σε δύο στάδια· το 2013 τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν τους πρώτους 15.5 μήνες και ένα χρόνο αργότερα το σύνολο των δεδομένων της αποστολής.

"Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι με την απόδοση της αποστολής Planck, η οποία ξεπέρασε όλες τις προσδοκίες μας," τόνισε ο καθηγητής Alvaro Gimenez, o υπεύθυνος της ESA σε θέματα Επιστήμης και Ρομποτικής Εξερεύνησης.

"Είναι η ανταμοιβή για τη δουλειά πλήθους επιστημόνων και μηχανικών από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο που συμμετείχαν στην υλοποίηση της αποστολής."

"Στην πραγματικότητα, ωστόσο, η αποστολή Planck δεν έχει ολοκληρωθεί· απαιτείται πολύ ακόμα δουλειά για την ανάλυση των δεδομένων που έχει συγκεντρώσει και την εξαγωγή των συναρπαστικών επιστημονικών αποτελεσμάτων που όλοι περιμένουν με αγωνία."

ESA Ελλάδα

www.ofa.gr

Μετρήστε την παράλλαξη του “Έρωτα”

Στην ιστορία της Αστρονομίας, δυο φαινόμενα παρατηρήθηκαν σε παγκόσμια κλίμακα και βοήθησαν στην μέτρηση του Ηλιακού Συστήματος: Τα ζεύγη διαβάσεων της Αφροδίτης το 1761/1769 και το 1874/1882 και οι αντιθέσεις του αστεροειδή Έρωτα το 1901 και το 1931. 

Συμπτωματικά και τα δύο σημαντικά ιστορικά γεγονότα επαναλαμβάνονται φέτος και προσφέρουν την ευκαιρία για την συμμετοχή των ερασιτεχνών αστρονόμων.

Το 2012 θα είμαστε σε θέση να μετρήσουμε την απόσταση Γης - Ηλίου μετρώντας την παράλλαξη του Έρωτα αλλά και παρατηρώντας την διάβαση της Αφροδίτης. Όπως οι διαβάσεις της Αφροδίτης έτσι και οι ευνοϊκές αντιθέσεις του Έρωτα είναι σπάνιες: μόνο κάθε 37 με 44 χρόνια ο αστεροειδής πλησιάζει αρκετά κοντά στην Γη έτσι ώστε να μπορούμε να κάνουμε ακριβείς μετρήσεις παράλλαξης

Όταν ο αστεροειδής φωτογραφηθεί ταυτόχρονα από δύο τοποθεσίες στην Γη με μεγάλη απόσταση μεταξύ τους, η θέση του σε σχέση με τα άστρα του υποβάθρου θα είναι ελαφρώς διαφορετική στις δύο εικόνες λόγω της παράλλαξης. Εάν υπολογιστεί το μέγεθος της παράλλαξης καθώς και η απόσταση των δύο παρατηρητών, χρησιμοποιώντας απλή τριγωνομετρία μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια την απόσταση του αστεροειδή από την Γη.

Το διεθνές project θα διαρκέσει από τις 28 Ιανουαρίου έως τις 3 Φεβρουαρίου. Οι συμμετέχοντες θα φωτογραφίσουν τον αστεροειδή (με τηλεσκόπιο ή τηλεφακό) στις 01.00 το βράδυ (για την Ελλάδα), θα χρησιμοποιήσουν ελεύθερο online λογισμικό αστρομετρίας για την μέτρηση της θέσης του αστεροειδή και θα υποβάλλουν τα δεδομένα στην σχετική ιστοσελίδα. Από τα δεδομένα όλων των παρατηρητών θα προσδιοριστεί η απόσταση του αστεροειδή.

Στην ιστοσελίδα http://transitofvenus.nl/wp/getting-involved/eros-and-the-solar-parallax/ θα βρείτε όλες τις λεπτομέρειες και χάρτες για τον εντοπισμό του αστεροειδή

www.ofa.gr

Το Νεφέλωμα της Έλικας με Νέα Χρώματα

Το τηλεσκόπιο VISTA του ESO, στο παρατηρητήριο του Παρανάλ στη Χιλή, έλαβε μία εντυπωσιακή νέα εικόνα του νεφελώματος της Έλικας. Η εικόνα έχει ληφθεί στο υπέρυθρο και αποκαλύπτει απολήξεις ψυχρού νεφικού αερίου που δεν φαίνονται σε εικόνες που έχουν ληφθεί στο ορατό τμήμα του φάσματος, ενώ παράλληλα αναδεικνύει ένα πλούσιο υπόβαθρο άστρων και γαλαξιών.

Το Νεφέλωμα της Έλικας είναι από τα πλησιέστερα σε μας και πλέον αξιοσημείωτα πλανητικά νέφη [1]. Βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου, περίπου 700 έτη φωτός μακριά από τη Γη. Αυτό το παράξενο αντικείμενο σχηματίστηκε όταν ένα άστρο σαν τον Ήλιο μας βρίσκονταν στα τελευταία στάδια της ζωής του. Αδυνατώντας να συγκρατήσει τη πίεση από τα εξωτερικά του στρώματα, άρχισε να εκλύει αέριο που σχημάτισε κελύφη γύρω του δημιουργώντας το νεφέλωμα. Το άστρο βρίσκεται στην διαδικασία της μετατροπής του σε λευκό νάνο και εμφανίζεται σαν μπλε κηλίδα στο μέσο της εικόνας.

Το νεφέλωμα είναι ένα πολύπλοκο αντικείμενο αποτελούμενο από σκόνη, ιονισμένη ύλη και μοριακό αέριο, κατανεμημένα σε έναν όμορφο, περίτεχνο σχηματισμό σαν κοσμικό λουλούδι, και αναπέμπει μια άγρια λάμψη υπεριώδους φωτός προερχόμενη από το κεντρικό θερμό άστρο.

Ο κύριος δακτύλιος της Έλικας έχει διάμετρο περίπου δύο έτη φωτός, όση περίπου η μισή απόσταση μεταξύ του Ήλιου και του πλησιέστερου σε αυτόν άστρου. Υλικό του νεφελώματος όμως εκτείνεται μέχρι και σε απόσταση τεσσάρων ετών φωτός από το άστρο. Αυτό φαίνεται πιο καθαρά στην υπέρυθρη απεικόνιση, καθώς κόκκινες συγκεντρώσεις μοριακού αερίου διακρίνονται σε όλη την έκταση της εικόνας.

Αν και δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή στο ορατό φάσμα, η λάμψη από το λεπτό πέπλο του διάσπαρτου αερίου καταγράφεται εύκολα από τα ειδικά όργανα του VISTA, τα οποία είναι ευαίσθητα στο υπέρυθρο φως. Το 4,1 μέτρων τηλεσκόπιο μπορεί επίσης να καταγράψει έναν εντυπωσιακό αριθμό άστρων και γαλαξιών στο υπόβαθρο.

Η ισχυρή όραση του τηλεσκοπίου VISTA του ESO, αποκαλύπτει τη λεπτή δομή των δακτυλίων του νεφελώματος. Στο υπέρυθρο αναδεικνύεται η κατανομή του ψυχρότερου μοριακού αερίου. Το υλικό του απλώνεται σε νηματοειδείς σχηματισμούς σε ακτινική διάταξη από το κέντρο σαν μια κοσμική επίδειξη πυροτεχνημάτων.

Αν και φαινομενικά μικροί, αυτοί οι σχηματισμοί μοριακού υδρογόνου, γνωστοί ως κομητικοί κόμβοι, έχουν μέγεθος όσο το ηλιακό μας σύστημα. Τα μόρια τους επιβιώνουν από την ακτινοβολία υψηλής ενέργειας που εκλύεται από το άστρο, ακριβώς επειδή σχηματίζουν αυτούς του κόμβους, οι οποίοι με τη σειρά τους θωρακίζονται με σκόνη και ιονισμένο αέριο. Δεν γνωρίζουμε ακόμη τη διαδικασία σχηματισμού των κομητικών κόμβων.

Σημειώσεις

[1] Τα πλανητικά νεφελώματα δεν έχουν καμία σχέση με πλανήτες. Το παρεξηγήσιμο όνομά τους προέρχεται από το γεγονός ότι παρατηρούνταν σαν μικροί φωτεινοί δίσκοι και έμοιαζαν με τους εξώτερους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος, όπως ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας. Το Νεφέλωμα της Έλικας, με αριθμό καταλόγου NGC 7293, είναι ασυνήθιστο καθώς εμφανίζεται πολύ μεγάλο, αλλά παράλληλα αρκετά αμυδρό, όταν παρατηρείται με ένα μικρό τηλεσκόπιο.

ESO

www.ofa.gr

Επανείσοδος Phobos-Grunt

Η επανείσοδος και η καταστροφή στην ατμόσφαιρα του ρώσικου δορυφόρου Phobos-Grunt, προσδιορίζεται σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία σήμερα στις 20.15 (ώρα Ελλάδας) με κεντρικό σημείο πτώσης τις ακτές της Μαυριτανίας στον Ατλαντικό.

Η απόκλιση της ώρας υπολογίζεται σε συν ή πλην 5 ώρες. 

Σε αυτό το διάστημα ο δορυφόρος θα περάσει δυο φορές πάνω από την Θεσσαλονίκη αλλά δεν θα είναι ορατός καθώς θα βρίσκεται στην σκιά. Αν όμως τύχει και εισέλθει στην ατμόσφαιρα εκείνη την ώρα τότε το θέαμα θα είναι εκπληκτικό. Κίνδυνος δεν υπάρχει από τα συντρίμμια.

Το πρώτο πέρασμα του δορυφόρου είναι από τις 18:47 έως τις 18:53, θ΄ανατείλει νοτιοδυτικά, θα περάσει πάνω από τον Ωρίωνα και θα δύσει βορειοανατολικά.

Το δεύτερο πέρασμα του δορυφόρου (εάν δεν έχει καταστραφεί μέχρι τότε) είναι στις 00:51 ξημερώματα Δευτέρας όπου θα ανατείλει βορειοδυτικά, θα περάσει από την ουρά της Μεγάλης Άρκτου και θα δύσει στις 00:57 νοτιοανατολικά κοντά στην Σελήνη

www.ofa.gr

Αφθονία Πλανητών στο Γαλαξία μας - Η ύπαρξη πλανητών γύρω από άστρα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση

Μία διεθνής επιστημονική ομάδα, με τη συμμετοχή τριών αστρονόμων του Ευρωπαικού Νότιου Παρατηρητηρίου (ESO), χρησιμοποίησαν την τεχνική του βαρυτικού μικροφακού για να μετρήσουν πόσο συνήθης είναι η ύπαρξη πλανητών στο Γαλαξία μας. Μετά από έρευνα έξι χρόνων με επισκόπηση εκατομμυρίων άστρων, η ομάδα κατέληξε ότι η ύπαρξη πλανητών γύρω από άστρα αποτελεί κανόνα και όχι εξαίρεση. Τα αποτελέσματα θα δημοσιευθούν στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nature στις 12 Ιανουαρίου 2012.

Στη διάρκεια των τελευταίων 16 ετών, οι αστρονόμοι έχουν εντοπίσει περισσότερους από 700 εξωπλανήτες^[1] και έχουν ξεκινήσει τη μελέτη των φασμάτων τους και των ατμοσφαιρών τους. Η έρευνα των φυσικών χαρακτηριστικών του κάθε εξωπλανήτη είναι αναμφισβήτητα πολύτιμη, παραμένει όμως το ερώτημα πόσο συνηθισμένη είναι η παρουσία πλανητών στο Γαλαξία μας.

Οι περισσότεροι από τους εξωπλανήτες που γνωρίζουμε, ανακαλύφθηκαν είτε ανιχνεύοντας την βαρυτική επίδραση του πλανήτη στο άστρο του, είτε συλλαμβάνοντας τη μεταβολή της λαμπρότητας του άστρου, καθώς ο πλανήτης διέρχεται μπροστά από αυτό. Και οι δύο τεχνικές έχουν καλύτερα αποτελέσματα όταν οι πλανήτες είναι ιδιαίτερα μεγάλης μάζας ή βρίσκονται κοντά στο άστρο, ή και τα δύο μαζί. Εξαιτίας αυτού πολλοί πλανήτες δε μπορούν ν’ ανιχνευθούν.

Μία διεθνής ομάδα αστρονόμων αναζήτησε εξωπλανήτες χρησιμοποιώντας μια εντελώς διαφορετική μέθοδο, αυτή του βαρυτικού μικροφακού, με την οποία μπορεί να εντοπιστούν πλανήτες ποικίλων μεγεθών, ακόμη και μακριά από τα άστρα που τους φιλοξενούν.

Ο Arnaud Cassan (Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού - Institut d' Astrophysique de Paris), επικεφαλής συγγραφέας της επιστημονικής εργασίας που δημοσιεύεται στο Nature, εξηγεί: “Έχουμε αναζητήσει στοιχεία ύπαρξης των εξωπλανητών, στη διάρκεια παρατηρήσεων έξι ετών με τη μέθοδο του βαρυτικού μικροφακού. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα δεδομένα των παρατηρήσεών μας δείχνουν πως οι πλανήτες είναι περισσότεροι από τα άστρα στο Γαλαξία μας. Βρήκαμε επίσης πως οι ελαφρύτεροι πλανήτες, όπως οι υπερ-Γαίες ή οι ψυχροί Ποσειδώνες, πρέπει να είναι πιο συνηθισμένοι από τους βαρύτερους.”

Οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν παρατηρήσεις από τις ομάδες PLANET^[2] και OGLE^[3], οι οποίες εντοπίζουν εξωπλανήτες μελετώντας το συνδυασμό των βαρυτικών επιδράσεων του πλανήτη σε συνδυασμό με το άστρο και πως αυτός επηρεάζει ως φακός μεγεθύνοντας το φως ενός πιο μακρινού άστρου.

Ο Jean-Philippe Beaulieu (Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού) επικεφαλής της ομάδας PLANET προσθέτει:“Η ομάδα PLANET δημιουργήθηκε για να διερευνήσει πολλά υποσχόμενες παρατηρήσεις με τη μέθοδο των βαρυτικών μικροφακών, χρησιμοποιώντας ένα παγκόσμιο δίκτυο τηλεσκοπίων στο Νότιο ημισφαίριο, στην Αυστραλία, τη Νότια Αφρική και τη Χιλή. Τα τηλεσκόπια του ESO συνέβαλαν σημαντικά στις έρευνες αυτές.”

Η μέθοδος των βαρυτικών μικροφακών είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό εργαλείο, και μπορεί να εντοπίσει εξωπλανήτες που δε θα μπορούσαν να ανακαλυφθούν με άλλες μεθόδους. Απαιτείται όμως η ιδιαίτερα σπάνια ευθυγράμμιση ενός μακρινού άστρου στο υπόβαθρο με το παρατηρούμενο άστρο ώστε να εμφανιστεί το φαινόμενο του μικροφακού. Για να εντοπιστεί δε ο πλανήτης απαιτείται επιπλέον η σπάνια ταυτόχρονη ευθυγράμμιση της πλανητικής τροχιάς.

Κατά συνέπεια είναι ιδιαίτερα δύσκολος ο εντοπισμός ενός πλανήτη με τη μέθοδο του βαρυτικού μικροφακού, και έτσι στη διάρκεια της εξαετούς επισκόπησης των ομάδων PLANET και OGLE βρέθηκαν τρεις μόνο εξωπλανήτες: μία υπερ-Γη^[4] και δύο πλανήτες με μάζες συγκρίσιμες με αυτές των Ποσειδώνα και Δία. Για τα δεδομένα αυτής της παρατηρησιακής μεθόδου, αυτός είναι ένας εντυπωσιακός αριθμός. Για την ανακάλυψη των πλανητών αυτών, είτε οι αστρονόμοι ήταν ιδιαίτερα τυχεροί, είτε οι πλανήτες βρίσκονται σε αφθονία στο Γαλαξία μας και η ανακάλυψη αυτή ήταν σχεδόν αναπόφευκτη^[5].

Οι αστρονόμοι στη συνέχεια συνδύασαν τα στοιχεία των τριών νεοανακαλυφθέντων εξωπλανητών με αυτά από επτά προηγούμενα ανακαλυφθέντες, καθώς και με μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων που δεν απέφεραν αποτελέσματα από την εξαετή έρευνα. Οι παρατηρήσεις που δεν προσφέρουν ανακαλύψεις είναι εξίσου σημαντικές για την πραγματοποίηση στατιστικών αναλύσεων. Το συμπέρασμα που προέκυψε από την μελέτη είναι ότι ένα στα έξι άστρα διαθέτει σε τροχιά γύρω του ένα πλανήτη με μάζα ανάλογη του Δία, τα μισά διαθέτουν πλανήτες με μάζα ανάλογη του Ποσειδώνα, ενώ δύο τρίτα φιλοξενούν υπερ-Γαίες.

Η επισκόπηση μπορούσε να εντοπίσει πλανήτες σε απόσταση από το άστρο τους μεταξύ 75 εκατομμυρίων και 1.5 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων (στη κλίμακα του Ηλιακού μας συστήματος περιλαμβάνονται οι πλανήτες μεταξύ της Αφροδίτης και του Κρόνου) και με μάζες από πέντε φορές μεγαλύτερη αυτή της Γης έως και δέκα φορές τη μάζα του Δία.

Ο συνδυασμός των αποτελεσμάτων υποδηλώνει πως ο μέσος αριθμός πλανητών γύρω από άστρα είναι μεγαλύτερος του ενός. Οι πλανήτες αποτελούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση.

“Συνηθίζαμε να θεωρούμε ότι η Γη ήταν μοναδική στο Γαλαξία μας. Τώρα όμως φαίνεται πως υπάρχουν κυριολεκτικά δισεκατομμύρια πλανήτες παρόμοιας μάζας με τη Γη γύρω από άστρα στο Γαλαξία μας,” καταλήγει ο Daniel Kubas, ένας από τους συγγραφείς της επιστημονικής εργασίας.

Σημειώσεις
[1] Η διαστημική αποστολή Kepler ανακαλύπτει διαρκώς τεράστιους αριθμούς “υποψήφιων εξωπλανητών”που δε συμπεριλαμβάνονται στον αριθμό αυτό.
[2] Probing Lensing Anomalies NETwork. Περισσότερα από τα μισά δεδομένα από την επισκόπηση PLANET που χρησιμοποιήθηκαν για τη μελέτη αυτή προήλθαν από το Δανέζικο τηλεσκόπιο των 1.54 μέτρων που βρίσκεται εγκατεστημένο στο αστεροσκοπείο La Silla του ESO.
[3] Optical Gravitational Lensing Experiment.
[4] Μία υπερ-Γαία έχει μάζα μεταξύ δύο και δέκα φορές μεγαλύτερη αυτής της Γης. Μέχρι στιγμής 12 πλανήτες έχουν εντοπιστεί με τη μέθοδο των μικροφακών και έχουν δημοσιευθεί ανάλογες εργασίες, χρησιμοποιώντας διάφορες παρατηρησιακές μεθοδολογίες.
[5] Οι αστρονόμοι παρατήρησαν εκατομμύρια άστρα αναζητώντας το φαινόμενο του βαρυτικού μικροφακού. Μόνο 3247 τέτοια φαινόμενα εντοπίστηκαν στη διάρκεια της μελέτης από το 2002 ως το 2007, καθώς η ακριβής ευθυγράμμιση που απαιτείται είναι ιδιαίτερα σπάνια. Τα στατιστικά δεδομένα που επεξεργάστηκαν, είτε περιείχαν ανακάλυψη εξωπλανήτη είτε όχι, προέκυψαν από 440 καμπύλες φωτός.

ESO

www.ofa.gr

Ελ Γκόρντο - Ένα “Παχυλό” Μακρινό Σμήνος Γαλαξιών

Ένα νεαρό, εξαιρετικά θερμό, μεγάλης μάζας νεαρό σμήνος γαλαξιών - το μεγαλύτερο που έχει βρεθεί ποτέ στο μακρινό Σύμπαν - μελετήθηκε από μία διεθνή επιστημονική ομάδα με τη χρήση του τηλεσκοπίου Very Large Telescope (VLT) του ESO στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, του διαστημικού τηλεσκοπίου ακτίνων-Χ Chandra της NASA και του Κοσμολογικού Τηλεσκοπίου της Ατακάμα. Τα νέα αποτελέσματα ανακοινώνονται στις 10 Ιανουαρίου 2012 στη 219η συνάντηση της Αμερικανική Αστρονομικής Εταιρίας στο Ώστιν του Τέξας.

Το νεοανακαλυφθέν γαλαξιακό σμήνος^[1] έλαβε το προσωνύμιο Ελ Γκόρντο (El Gordo) - που σημαίνει “μεγάλος” ή “παχύς” στα ισπανικά. Αποτελείται από δύο μικρότερα υποσμήνη, τα οποία συγκρούονται με ταχύτητες αρκετών εκατομμυρίων χιλιομέτρων την ώρα, σε απόσταση τόσο μεγάλη που το φως τους χρειάστηκε επτά δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στη Γη. ”Αυτό το σμήνος έχει τη μεγαλύτερη μάζα, είναι το θερμότερο και εκπέμπει τις περισσότερες ακτίνες-Χ από κάθε άλλο που έχει παρατηρηθεί σε ανάλογη ή και μεγαλύτερη απόσταση,” δήλωσε ο Felipe Menanteau, από το Πανεπιστήμιο Rutgers, ο οποίος ηγήθηκε της μελέτης. “Διαθέσαμε πολύ από το διαθέσιμο χρόνο παρατήρησης στο Ελ Γκόρντο, και χαίρομαι που η επένδυσή μας αυτή απέδωσε και ανακαλύψαμε μια εντυπωσιακή σύγκρουση σμηνών.”

Τα σμήνη γαλαξιών αποτελούν τα μεγαλύτερα αντικείμενα στο Σύμπαν και η δύναμη που τα συγκρατεί είναι η βαρύτητα. Η διαδικασία σχηματισμού τους, καθώς μικρότερες ομάδες γαλαξιών ενώνονται μεταξύ τους, εξαρτάται σημαντικά από την ποσότητα σκοτεινής ύλης και σκοτεινής ενέργειας που υπάρχουν τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή στο Σύμπαν - και έτσι η μελέτη των σμηνών μπορεί να ρίξει φως σε αυτά τα μυστηριώδη στοιχεία του Σύμπαντος.

“Γιγαντιαία γαλαξιακά σμήνη όπως αυτό, είναι ότι ακριβώς ψάχνουμε να βρούμε,” είπε ο Jack Hughes, μέλος της επιστημονικής ομάδας, επίσης από το Πανεπιστήμιο Rutgers. “Θέλουμε να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πώς σχηματίζονται αυτά τα εξωτικά αντικείμενα, χρησιμοποιώντας τα καλύτερα κοσμολογικά μοντέλα που διαθέτουμε.”
Η ομάδα, υπό την αιγίδα ερευνητών από τη Χιλή και το Πανεπιστήμιο Rutgers, ανακάλυψε το Ελ Γκόρντο μετά τον εντοπισμό μίας διαταραχής στην κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου. Αυτή η ασθενής λάμψη αποτελεί απομεινάρι του πρώτου φωτός που εξεπέμφθη από τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang), την υπέρθερμη και υπέρπυκνη αρχή του Σύμπαντος πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Η εναπομείνουσα ακτινοβολία από τη Μεγάλη Έκρηξη αλληλεπιδρά με τα ηλεκτρόνια και το θερμό αέριο των γαλαξιακών σμηνών, μεταβάλλοντας την εικόνα της όπως αυτή καταγράφεται από τη Γη^[2]. Όσο πυκνότερο και μεγαλύτερο είναι το σμήνος τόσο πιο έντονα επιδρά. Το Ελ Γκόρντο εντοπίσθηκε σε μία επισκόπηση της μικροκυματικής ακτινονολίας υποβάθρου, με τη χρήση του Κοσμολογικού Τηλεσκοπίου Ατακάμα^[3].

Το Very Large Telescope του ESO χρησιμοποιήθηκε από την ομάδα για να μετρηθούν οι ταχύτητες των γαλαξιών σε αυτή τη σύγκρουση σμηνών, καθώς και για να μετρηθεί η απόστασή τους από τη Γη. Επιπλέον το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων-Χ Chandra χρησιμοποιήθηκε για να μελετηθεί το θερμό αέριο του σμήνους.

Αν και ένα σμήνος του μεγέθους του Ελ Γκόρντο σε τέτοια απόσταση είναι ιδιαίτερα σπάνιο, οι ερευνητές δηλώνουν πως τα νέα αποτελέσματα συμφωνούν με την τρέχουσα θεώρηση των αστρονόμων για ένα Σύμπαν που ξεκίνησε με τη Μεγάλη Έκρηξη και αποτελείται κατά κύριο λόγο από σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια.

Το Ελ Γκόρντο πιθανότατα σχηματίστηκε όπως και το Σμήνος της Σφαίρας, ένα εντυπωσιακό σμήνος αλληλεπιδρόντων γαλαξιών, το οποίο βρίσκεται πλησιέστερα στη Γη κατά τέσσερα δισεκατομμύρια έτη φωτός. Και στα δύο σμήνη υπάρχουν οι ενδείξεις ότι η κανονική ύλη, αποτελούμενη κυρίως από θερμό αέριο, ιδιαίτερα λαμπρό στις ακτίνες-Χ, έχει εκτοπισθεί από τη σκοτεινή ύλη. Το θερμό αέριο επιβραδύνθηκε από τη σύγκρουση, ενώ η σκοτεινή ύλη όχι.

“Είναι η πρώτη φορά που ανακαλύψαμε ένα σύστημα σαν το Σμήνος της Σφαίρας σε τέτοια απόσταση,” δήλωσε ο Cristobal Sifon φοιτητής στο Καθολικό Πανεπιστήμιο Pontificia Universidad Catolica de Chile (PUC) του Σαντιάγο. “Όπως λέει και το παλαιό ρητό: Αν θες να κατανοήσεις που πηγαίνεις, πρέπει να ξέρεις από που προέρχεσαι.”

Σημειώσεις
[1] Το επίσημο όνομα του σμήνους είναι ACT-CL J0102-4915, το πρώτο μέρος του ονόματος υποδηλώνει ότι πρόκειται για γαλαξιακό σμήνος το οποίο ανακαλύφθηκε από το Κοσμολογικό Τηλεσκόπιο Ατακάμα (Atacama Cosmology Telescope) και το δεύτερο δηλώνει τη θέση του στον ουρανό, στο νότιο αστερισμό του Φοίνικα.
[2] Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται Sunyaev–Zel'dovich (SZ) από τα ονόματα των Ρώσων αστρονόμων Rashid Sunyaev και Yakov Zel'dovich, οι οποίοι το προέβλεψαν θεωρητικά στα τέλη της δεκαετίας του 1960.
[3] Το Κοσμολογικό Τηλεσκόπιο Ατακάμα (Atacama Cosmology Telescope - ACT) είναι ένα τηλεσκόπιο διαμέτρου έξι μέτρων εγκατεστημένο στο Cerro Toco στην έρημο Ατακάμα στη βόρεια Χιλή, κοντά στις εγκαταστάσεις του ALMA. Έχει σχεδιαστεί ώστε να πραγματοποιεί υψηλής ανάλυσης επισκοπήσεις του ουρανού στο μικροκυματικό φάσμα, μελετώντας τη κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου.

ESO

www.ofa.gr

Χαρτογραφώντας την σκοτεινή ύλη στους γαλαξίες

9 Ιανουαρίου 2012

Ένα πλήθος αμυδρών γαλαξιών φωτογραφήθηκε από το τηλεσκόπιο 2,2 μέτρων στο αστεροσκοπείο La Silla του ESO στη Χιλή, με σκοπό την διερεύνηση του τρόπου κατανομής της σκοτεινής ύλης στους γαλαξίες.

Η εικόνα αποτελεί μέρος της έρευνας COMBO-17 (Classifying Objects by Medium-Band Observations in 17 Filters), η οποία φωτογραφίζει μικρά κομμάτια του ουρανού μέσω 17 διαφορετικών φίλτρων. Η περιοχή που καλύπτει η εικόνα είναι όση η Πανσέληνος, αλλά σε αυτήν περιέχονται χιλιάδες γαλαξίες.

Η συνολική έκθεση της εικόνας ήταν σχεδόν 7 ώρες και έτσι το τηλεσκόπιο μπόρεσε να συλλάβει το φως από πολύ μακρινούς και αμυδρούς γαλαξίες. Οι γαλαξίες με σαφή δομή, όπως αυτός που βρίσκεται στο άνω αριστερό μέρος της εικόνας απέχουν μόνο λίγα δισεκατομμύρια έτη φωτός. Οι αμυδρότεροι και με πιο ασαφές σχήμα είναι περίπου εννέα με δέκα δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά.

Η έρευνα COMBO-17 μας επιτρέπει να μελετήσουμε την κατανομή της σκοτεινής ύλης στους γαλαξίες. Η σκοτεινή ύλη δεν εκπέμπει, ούτε απορροφά το φως και έτσι μπορεί να ανιχνευθεί μόνο μέσω της βαρυτικής επίδρασης που ασκεί στους γαλαξίες. Μερικοί από τους κοντινότερους γαλαξίες δρουν σαν φακοί που παραμορφώνουν το φως απομακρυσμένων γαλαξιών οι οποίοι βρίσκονται στην ίδια γραμμή θέασης. Μετρώντας την παραμόρφωση που προκαλείται, (το φαινόμενο ονομάζεται βαρυτικός εστιασμός, gravitational lensing) οι αστρονόμοι μπορούν να κατανοήσουν πως κατανέμεται η σκοτεινή ύλη στα αντικείμενα που δρουν σαν φακοί.

Η παραμόρφωση είναι πολύ μικρή και ανεπαίσθητη στο μάτι. Ωστόσο επειδή η φωτογράφιση με 17 φίλτρα επιτρέπει πολύ ακριβείς μετρήσεις της απόστασης των γαλαξιών, είναι δυνατόν να καθοριστεί εάν δυο γαλαξίες που φαίνονται πολύ κοντά μεταξύ τους, βρίσκονται σε διαφορετικές αποστάσεις από την Γη. Αφού προσδιοριστούν τα συστήματα που δρουν σαν φακοί, μπορεί να μετρηθεί η κατά μέσο όρο παραμόρφωση σε πλήθος χιλιάδων γαλαξιών. Με περισσότερους από 4.000 βαρυτικούς φακούς που εντόπισε η έρευνα COMBO-17, είναι μια ιδανική μέθοδος για την καλύτερη κατανόηση της σκοτεινής ύλης.

ESO / ΟΦΑ

www.ofa.gr

Το ESO συμπληρώνει 50 χρόνια πρωτοπορίας και επιτευγμάτων στην Αστρονομία

Το 2012 είναι η 50η επέτειος της ίδρυσης του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου, του σημαντικότερου διακυβερνητικού αστρονομικού οργανισμού στον κόσμο. Προσφέρεται έτσι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε την ιστορία του οργανισμού, τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα του αλλά και να προσβλέπουμε στα νέα και φιλόδοξα προγράμματά του.

Στις 5 Οκτωβρίου 1962, αντιπρόσωποι πέντε ευρωπαϊκών κρατών (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία και Σουηδία) υπέγραψαν την συνθήκη του ESO στο Παρίσι. Ήταν μια επίσημη δέσμευση στην υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Αστρονομικής Έρευνας στο Νότιο Ημισφαίριο, ή Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου όπως το γνωρίζουμε σήμερα.

“Η 50η επέτειος του ESO συμπίπτει με την πιο ενδιαφέρουσα περίοδο για την ευρωπαϊκή αλλά και διεθνή επίγεια αστρονομική έρευνα. Ο οργανισμός έφτασε πολύ μακρυά από την ίδρυση του το 1962. 50 χρόνια μετά είναι ο ηγέτης της αστρονομικής ερευνητικής κοινότητας καθώς πρόκειται για το πιο παραγωγικό αστεροσκοπείο στον κόσμο” δηλώνει ο γενικός διευθυντής του ESO, Tim de Zeeuw.

Το πρώτο αστεροσκοπείο του ESO κατασκευάστηκε στην La Silla, ένα βουνό 2400 μέτρων, 600 χιλιόμετρα βόρεια του Santiago de Chile. Είναι εξοπλισμένο με αρκετά τηλεσκόπια με διάμετρο έως και 3,6 μέτρα. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται και το Τηλεσκόπιο Νέας Τεχνολογίας (ΝΤΤ), μια καινοτομία στον σχεδιασμό και στην κατασκευή τηλεσκοπίων καθώς ήταν το πρώτο που χρησιμοποίησε υπολογιστή για τον έλεγχο του κατόπτρου (ενεργά οπτικά, active optics), μια τεχνολογία που αναπτύχθηκε στο ESO και πλέον εφαρμόζεται σε όλα τα μεγάλα τηλεσκόπια. Στο τηλεσκόπιο των 3,6 μέτρων φιλοξενείται ο κυριότερος “κυνηγός εξωπλανητών”, το όργανο HARPS.

Το δεύτερο αστεροσκοπείο που ίδρυσε το ESO ήταν το Paranal το οποίο φιλοξενεί την συστοιχία του Πολύ Μεγάλου Τηλεσκοπίου (VLT) του οποίου οι επιστημονικές εργασίες ξεκίνησαν το 1999. Σήμερα αποτελεί την ναυαρχίδα της ευρωπαϊκής αστρονομικής έρευνας και μαζί με το συμβολόμετρο VLT είναι το μόνο συμβολομετρικό τηλεσκόπιο συνεχούς λειτουργίας στον κόσμο. Στο Paranal βρίσκεται και το μεγαλύτερο ερευνητικό τηλεσκόπιο που παρατηρεί στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος, το VISTA, καθώς και το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο έρευνας στο ορατό τμήμα του φάσματος το VST (VLT Survey Telescope).

Στο υψίπεδο Chajnantor και σε συνεργασία με εταίρους από την βόρειο Αμερική και την ανατολική Ασία, το ESO κατασκευάζει ένα επαναστατικό τηλεσκόπιο, το ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο σύγχρονο αστρονομικό έργο. Πρόκειται για μια συστοιχία 66 κεραιών υψηλής ακρίβειας που θα ερευνήσει τα δομικά στοιχεία των άστρων, τα πλανητικά συστήματα, τους γαλαξίες αλλά και την ύπαρξη ζωής. Η κατασκευή του θα ολοκληρωθεί το 2013, ενώ ήδη από το 2011 ξεκίνησαν επιστημονικές παρατηρήσεις μερικής συστοιχίας. (ofa.gr/news/eso1137)

To επόμενο βήμα του ESO είναι το 40 μέτρων τηλεσκόπιο E-ELT (European Extremely Large Telescope) το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι του κόσμου προς τον ουρανό”. Με την έναρξη λειτουργίας του την επόμενη δεκαετία, θ΄ αντιμετωπίσει τις μεγαλύτερες επιστημονικές προκλήσεις της εποχής μας. (ofa.gr/news/eelt)

Για τον εορτασμό των 50 χρόνων, το ESO έχει προγραμματίσει αρκετές εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν στις χώρες - μέλη κατά την διάρκεια της χρονιάς, ανάμεσα στις οποίες ένα επιστημονικό συμπόσιο όπου θα καλυφθούν θέματα όπως οι εξωπλανήτες, το Ηλιακό σύστημα, η δημιουργία των άστρων κλπ., αλλά και εκθέσεις και εκδηλώσεις με την συμμετοχή του κοινού.

“Ανυπομονώ για τα επόμενα 50 χρόνια του ESO, στα οποία χωρίς αμφιβολία θα παρουσιαστούν πρωτοπόρες έρευνες και αποτελέσματα πέρα από την φαντασία μας, με την βοήθεια του VLT, του VLTI, του ALMA, του E-ELT και των μελλοντικών εργαλείων. Χάρη στην αφοσίωση, το πάθος και τον επαγγελματισμό του προσωπικού του ESO, βρίσκεται ο οργανισμός στην κορυφή της επίγειας αστρονομίας σήμερα. Καλή 50η επέτειο σε όλους!” καταλήγει ο Tim de Zeeuw.

ESO / ΟΦΑ

Ο Όμιλος Φίλων Αστρονομίας αφιέρωσε το αστρονομικό ημερολόγιο 2012 στα 50 χρόνια του ESO, και στις σελίδες του προβάλλονται μερικές από τις 100 καλύτερες εικόνες που δημιουργήθηκαν με τα τηλεσκόπια του. Μπορείτε να το προμηθευτείτε από τα γραφεία του Ομίλου στην τιμή των 5 Ευρώ.

www.ofa.gr

Δεδομένα για τους πολικούς πάγους με το άγγιγμα του δακτύλου σας

Ανακαλύψτε την αποστολή της ESA CryoSat και τις μετρήσεις που συγκεντρώνει καθημερινά μέσα από μία νέα εφαρμογή. Ο δορυφόρος CryoSat πραγματοποιεί μετρήσεις του πάχους των πάγων που σκεπάζουν τις πολικές θάλασσες, τη Γροιλανδία και την Ανταρκτική.

Μία νέα εφαρμογή για το iPhone και το iPad, με το όνομα CryoSatApp, είναι πλέον διαθέσιμη από το AppStore της Apple. Η εφαρμογή CryoSatApp προσφέρει πρόσβαση σε τέσσερις ενότητες: την περιγραφή της αποστολής του δορυφόρου, ένα τρισδιάστατο μοντέλο του δορυφόρου, την απεικόνιση της τροχιά και των μετρήσεων του.

Στην πρώτη ενότητα, οι χρήστες μπορούν εύκολα να βρουν πληροφορίες για την αποστολή CryoSat, εικόνες και βίντεο, παλαιότερα νέα και μία παρουσίαση του πως ο δορυφόρος στέλνει πίσω στη Γη τις μετρήσεις που συγκεντρώνει.

Το τρισδιάστατο μοντέλο επιτρέπει στους χρήστες να μάθουν τόσο πως είναι κατασκευασμένος ο δορυφόρος, όσο και να ανακαλύψουν τα επιστημονικά όργανα με τα οποία είναι εξοπλισμένος - για παράδειγμα, το ραντάρ που χρησιμοποιείται για τις μετρήσεις του πάχους των πολικών πάγων.

Πληροφορίες για τη θέση του CryoSat, καθώς και τη ορατότητά του από επιλεγμένους επίγειους σταθμούς ανανεώνονται κατά τακτά διαστήματα. Οι χρήστες μπορούν να βρουν επίσης τη θέση του δορυφόρου σε σχέση με τη γεωγραφική τους θέση, όπως αυτή προσδιορίζεται από το iPhone ή το iPad τους.

Αυτό όμως που κάνει τη συγκεκριμένη εφαρμογή ξεχωριστή είναι η πρόσβαση που προσφέρει στις μετρήσεις του δορυφόρου CryoSat. Προσφέρει μία εικόνα του πάγου που καλύπτει μία περιοχή μέσα από την κατακόρυφη τομή του.

Το σύνολο των γεωφυσικών παραμέτρων που καλύπτουν τα δεδομένα που συγκεντρώνει ο CryoSat απεικονίζονται στην οθόνη με το άγγιγμα ενός δακτύλου. Οι χρήστες μπορούν να επιλέξουν μία τροχιά από μία συγκεκριμένη μέρα και να δουν την κατανομή του πάγου κατά μήκος της.

Πρόκειται για ένα πολύτιμο εργαλείο για φοιτητές και επιστήμονες που χρησιμοποιούν δεδομένα του δορυφόρου CryoSat.

Η ESA έχει υιοθετήσει μία νέα πολιτική για τα δεδομένα που συγκεντρώνουν δορυφόροι παρατήρησης της Γης, η οποία περιλαμβάνει ελεύθερη πρόσβαση σε δορυφορικά δεδομένα.

Από την εκτόξευσή του, τον Απρίλιο του 2010, ο δορυφόρος CryoSat-2 συγκεντρώνει δεδομένα τα οποία θα μας επιτρέψουν να αποκτήσουμε μία βαθύτερη κατανόηση της σχέσης μεταξύ των πάγων και του κλίματος της Γης.

Τον Ιούνιο του 2011, ολοκληρώθηκε ο πρώτος χάρτης της Ανταρκτικής, ο οποίος απεικονίζει το πάχος του πάγου που την καλύπτει. Τα επόμενα χρόνια θα παρακολουθεί τις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή στον πολικό πάγο.

ESA Ελλάδα

www.ofa.gr

Ο σκονισμένος κοκκινωπός πυρήνας του νεφελώματος Omega

4 Ιανουαρίου 2012

Μια νέα εικόνα από το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του ESO παρουσιάζει τα γεμάτα σκόνη, κοκκινωπά μέρη που βρίσκονται στο κέντρο του γνωστού νεφελώματος και αποκαλύπτει με απίστευτη λεπτομέρεια το κοσμικό τοπίο νεφών αερίου, σκόνης και νεογέννητων άστρων.

Τα γεμάτα χρώμα αέρια και η σκοτεινή σκόνη στο νεφέλωμα, αποτελούν τα υλικά της δημιουργίας της επόμενης γενιάς άστρων. Αυτό το τμήμα του νεφελώματος φωτίζεται από τα λαμπρά άσπρο-μπλέ νέα άστρα και τα νέφη σκόνης απεικονίζονται σαν σκιές στο φωτεινό υπόβαθρο. Το κυρίαρχο κοκκινωπό χρώμα οφείλεται στο υδρογόνο το οποίο ιονίζεται από την δυνατή υπεριώδη ακτινοβολία των νέων άστρων και εκπέμπει φως σε αυτό το μήκος κύματος.

Το νεφέλωμα βρίσκεται σε απόσταση 6500 ετών φωτός στον αστερισμό του Τοξότη και είναι δημοφιλής στόχος των ερασιτεχνών αστρονόμων. Είναι το 17ο αντικείμενο στον κατάλογο Messier (Μ17) και είναι ένα από τα νεώτερα και πιο ενεργά φυτώρια νέων άστρων στον Γαλαξία μας. Εκτός από το δημοφιλές όνομα Μ17, το βρίσκουμε και σαν NGC 6618, ενώ έχει ονομαστεί και Νεφέλωμα του Κύκνου, Νεφέλωμα Πέταλο αλλά και Νεφέλωμα Αστακού.

Η εικόνα λήφθηκε από το τηλεσκόπιο Antu, ένα από τα τέσσερα που απαρτίζουν το VLT, με την βοήθεια του οργάνου FORS (FOcal Reducer and Spectrograph) και αποτελεί την καθαρότερη εικόνα του νεφελώματος που πάρθηκε μέχρι τώρα από επίγεια τηλεσκόπια. Αποτελεί δε μέρος του προγράμματος Cosmic Gems του ESO.

Ζουμ στο νεφέλωμα Μ17:

Loading player...

Credit: ESO/INAF-VST/OmegaCAM/Nick Risinger(skysurvey.org/Digitized Sky Survey 2,
Acknowledgement: OmegaCen/Astro-WISE/Kapteyn Institute, Music: John Dyson (from the album Moonwind)

ESO / ΟΦΑ

www.ofa.gr

Το νέο ενημερωτικό του Ομίλου

Κυκλοφόρησε το νέο ενημερωτικό του Ομίλου. Διαβάστε τα τελευταία νέα του Ομίλου, λεπτομέρειες για την Γενική Συνέλευση και την εκλογή νέου Δ.Σ καθώς και άρθρα για το 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ερασιτεχνών Αστρονόμων της Κρήτης.

Διαβάστε το online ή κατεβάστε το σε pdf

www.ofa.gr