84 εκατομμύρια άστρα... και το μέτρημα συνεχίζεται

Το VISTA δημιουργεί τον μεγαλύτερο κατάλογο του κέντρου του Γαλαξία μας

Χρησιμοποιώντας μια εικόνα μεγέθους εννέα γιγαπίξελ από το τηλεσκόπιο επισκόπησης VISTA, διεθνής ομάδα αστρονόμων δημιούργησε κατάλογο 84 εκατομμυρίων άστρων στο κεντρικό τμήμα του Γαλαξία μας. Περιλαμβάνει δεκαπλάσιο αριθμό άστρων από προηγούμενες μελέτες και αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την κατανόηση του Γαλαξία μας. Η εικόνα προσφέρει μια εκπληκτική απεικόνιση του κεντρικού τμήματος του Γαλαξία και είναι τόσο μεγάλη που αν τυπωθεί καταλαμβάνει χώρο 9 επί 7 μέτρων.

Η απεικόνιση της σε υψηλή ανάλυση είναι δύσκολη και για να την δείτε σε όλο της το μεγαλείο χρησιμοποιείστε το εργαλείο zoom

“Παρατηρώντας λεπτομερώς τα αναρίθμητα άστρα στο κέντρο του Γαλαξία μας, μαθαίνουμε περισσότερα για τον σχηματισμό και την εξέλιξη όχι μόνο του δικού μας Γαλαξία αλλά των σπειροειδών γενικότερα”, εξηγεί ο Roberto Saito, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.

Οι περισσότεροι σπειροειδείς γαλαξίες, συμπεριλαμβανομένου του δικού μας, εμφανίζουν μια μεγάλη συγκέντρωση γηραιών άστρων στο κέντρο τους την οποία οι αστρονόμοι ονομάζουν παχύ δίσκο. Η κατανόηση του τρόπου δημιουργίας και εξέλιξης του παχύ δίσκου είναι βασική για την κατανόηση του γαλαξία σαν σύνολο. Ωστόσο λεπτομερείς παρατηρήσεις της περιοχής είναι αρκετά δύσκολες.

“Η παρατήρηση του παχύ δίσκου του Γαλαξία μας είναι πολύ δύσκολη διότι είναι κρυμμένος στη σκόνη”, δηλώνει ο Dante Minniti μέλος της ομάδας. “Για να κοιτάξουμε στην καρδιά του Γαλαξία, πρέπει να παρατηρήσουμε στο υπέρυθρο φως που επηρεάζεται λιγότερο από την σκόνη.”

Το μεγάλο κάτοπτρο, το ευρύ πεδίο και οι ευαίσθητοι ανιχνευτές υπέρυθρης ακτινοβολίας του τηλεσκοπίου 4,1 μέτρων VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) το καθιστούν ιδανικό εργαλείο για την δουλειά αυτή.

Η ομάδα χρησιμοποίησε δεδομένα από το πρόγραμμα VVV (Variables in the Via Lactea) του VISTA [1], ενός από τα έξι ερευνητικά προγράμματα του τηλεσκοπίου. Τα δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν στην δημιουργία μιας μνημειώδους εικόνας διαστάσεων 108.200 επί 81.500 πίξελς, μια από τις μεγαλύτερες αστρονομικές εικόνες που δημιουργήθηκαν ποτέ. [2]

Για την ανάλυση του τεράστιου καταλόγου δημιουργήθηκαν διαγράμματα χρώματος - μεγέθους για 84 εκατομμύρια άστρα. Η γραφική παράσταση περιέχει πάνω από δέκα φορές περισσότερα άστρα από προηγούμενες μελέτες και είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται σε ολόκληρο τον παχύ δίσκο. Τα διαγράμματα χρώματος - μεγέθους είναι πολύτιμα εργαλεία που συχνά χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι για την μελέτη των ιδιοτήτων των άστρων όπως η θερμοκρασία, η μάζα και η ηλικία. [3]

“Κάθε άστρο καταλαμβάνει ένα συγκεκριμένο σημείο στο διάγραμμα σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή της ζωής του, που εξαρτάται από την λαμπρότητα και την θερμοκρασία του. Τα νέα δεδομένα μας δίνουν ένα στιγμιότυπο όλων των άστρων ταυτόχρονα καθιστώντας δυνατή την απογραφή σε αυτό το σημείο του Γαλαξία μας”, εξηγεί ο Dante Minniti.

Το νέο διάγραμμα χρώματος - μεγέθους του παχύ δίσκου περιλαμβάνει πληθώρα πληροφοριών για την δομή και το περιεχόμενο του Γαλαξία μας. Ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα που αποκαλύφθηκε στα νέα δεδομένα είναι ο μεγάλος αριθμός αμυδρών κόκκινων νάνων, άστρα που αποτελούν κύριους υποψήφιους στην έρευνα μικρών εξωπλανητών με την μέθοδο της διάβασης. [4]

“Η έρευνα VVV είναι μέρος των δημοσίων ερευνών του VISTA, που σημαίνει ότι τα δεδομένα είναι ελεύθερα μέσω των αρχείων του ESO, έτσι περιμένουμε να εξαχθούν και άλλα συναρπαστικά αποτελέσματα", καταλήγει ο Roberto Saito.

Βίντεο: Σύγκριση υπέρυθρης και οπτικής εικόνας

Σημειώσεις

[1] Η έρευνα VISTA Variables in the Via Lactea (VVV) είναι μια δημόσια έρευνα του ESO με σκοπό την σάρωση του νότιου επιπέδου και παχύ δίσκου του Γαλαξία μας μέσω πέντε εγγύς υπερύθρων φίλτρων. Ξεκίνησε το 2010 και εξασφάλισε 1929 ώρες παρατήρησης σε διάστημα πέντε ετών. Via Lactea είναι το λατινικό αντίστοιχο της Γαλακτικής Οδού, δηλαδή του Γαλαξία μας.

[2] Η εικόνα καλύπτει 314 τετραγωνικές μοίρες ουρανού (κάτι λιγότερο από το 1% του συνόλου του ουρανού) και οι παρατηρήσεις έγιναν μέσω τριών διαφορετικών υπέρυθρων φίλτρων. Ο κατάλογος περιλαμβάνει την θέση των αστέρων και την φωτεινότητα τους μέσω των διαφορετικών φίλτρων. Περιέχει περίπου 173 εκατομμύρια αντικείμενα, από τα οποία τα 84 εκατομμύρια είναι επιβεβαιωμένα άστρα.

Τα υπόλοιπα αντικείμενα είτε είναι πολύ αμυδρά, είτε δεν διαχωρίζονται με τα γειτονικά τους είτε επηρεάζονται από άλλα αντικείμενα και δεν έγιναν ακριβείς μετρήσεις, ενώ άλλα είναι εκτεταμένα όπως μακρινοί γαλαξίες. Η εικόνα που χρησιμοποιείται εδώ χρειάστηκε μεγάλο βαθμό επεξεργασίας. Η αρχική κλίμακα είναι 0,34 δευτερόλεπτα ανά πίξελ ενώ εδώ είναι 0,6 δευτερόλεπτα ανά πίξελ.

[3]Το διάγραμμα χρώματος - μεγέθους είναι μια γραφική παράσταση που συσχετίζει την φωτεινότητα με το χρώμα, το οποίο καθορίζεται μέσω διαφορετικών φίλτρων. Είναι παρόμοιο με το διάγραμμα Hertzsprung-Russell (HR) με την διαφορά ότι το τελευταίο χρησιμοποιεί την απόλυτη φωτεινότητα των άστρων και λαμβάνει υπόψιν και την απόσταση τους.

[4] Η μέθοδος της διάβασης ερευνά για μικρές πτώσεις στην φωτεινότητα ενός άστρου όταν περνάει από μπροστά ένας πλανήτης και κρύβει λίγο από το φως του. Το μικρό μέγεθος των κόκκινων νάνων, φασματικού τύπου Κ και Μ, εμφανίζει μεγάλη σχετικά πτώση στην φωτεινότητα όταν περνά ένας πλανήτης μικρής μάζας από μπροστά του, κάνοντας ευκολότερη την έρευνα σε τέτοια άστρα.

Περισσότερες πληροφορίες

Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.

Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.

Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.

Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.

Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.

Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.

Επιμέλεια: Όμιλος Φίλων Αστρονομίας
Πηγή: ESO

Ο αστροφυσικός Θανάσης Οικονόμου στον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας

Την Τετάρτη 24 Οκτωβρίου στις 8 το απόγευμα ο καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, κ. Θανάσης Οικονόμου θα δώσει ομιλία στα γραφεία του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας με θέμα:

"Η εξέλιξη του Alpha Proton X-ray Spectrometer (APXS) και η χρήση του σε διαστημικές αποστολές (προσωπικές εμπειρίες)"

Πρόκειται για τον φασματογράφο που κατασκεύασε η ομάδα του κ. Οικονόμου για τις αποστολές Mars Pathfinder στον Άρη, Stardust στον κομήτη Wild 2 και Tempel 1 και Cassini στον Κρόνο.

Είσοδος ελεύθερη

Ποιος είναι ο Θανάσης Οικονόμου:

Ο Θανάσης Οικονόμου γεννήθηκε στο χωριό Ζιάκας Γρεβενών, το 1937 και έφυγε από την Ελλάδα το 1948, μαζί με άλλα παιδιά, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.
Σπούδασε πυρηνική φυσική στο πανεπιστήμιο Καρόλου στην Πράγα, εργάστηκε αρχικά στο Ινστιτούτο Φυσικής Πλάσματος της τότε Τσεχοσλοβακίας και μετά το 1964 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, ως ερευνητής στο Εργαστήριο Αστροφυσικής και Διαστημικής Έρευνας του Πανεπιστημίου του Σικάγο.
Από το 1997 μέχρι σήμερα είναι ανώτερος ερευνητής-επιστήμων στο Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι του ίδιου πανεπιστημίου.
Από τη δεκαετία του '60, υπό την καθοδήγηση του διάσημου καθηγητή χημείας, Άντονι Τούρκεβιτς, έχει ειδικευτεί στην κατασκευή επιστημονικών οργάνων για διαστημικά σκάφη.
Μεταξύ άλλων, είχε σχεδιάσει το όργανο Alpha Proton X-Ray Spectrometer του ρόβερ Mars Pathfinder, που είχε κάνει με επιτυχία την πρώτη χημική ανάλυση των βράχων του Άρη.
Εκτός από την αποστολή Stardust, ο Οικονόμου συνεργάζεται με τη NASA για τις αποστολές εξερεύνησης του Άρη με οχήματα ρόβερ, καθώς για την αποστολή του σκάφους "Cassini" στον Κρόνο.
Επίσης εργάζεται για τη δημιουργία του αστεροσκοπείου του Όρλιακα στο νομό Γρεβενών.
www.ofa.gr

Ανακαλύφθηκε πλανήτης στο πλησιέστερο στη Γη αστρικό σύστημα

 Ομάδα Ευρωπαίων αστρονόμων ανακάλυψαν πλανήτη με περίπου την μάζα της Γης σε τροχιά γύρω από ένα άστρο του συστήματος Άλφα Κενταύρου, του πλησιέστερου συστήματος στη Γη. Πρόκειται για τον μικρότερο εξωπλανήτη που ανακαλύφθηκε σε τροχιά γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον Ήλιο και ανακαλύφθηκε μέσω του φασματογράφου HARPS του τηλεσκοπίου των 3.6 μέτρων στο αστεροσκοπείο La Silla. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύονται σήμερα στο περιοδικό Nature.

 Ο Άλφα Κενταύρου είναι ένα από τα λαμπρότερα άστρα στον νότιο ουρανό και το πλησιέστερο αστρικό σύστημα στη Γη σε απόσταση μόνο 4,3 ετών φωτός. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα τριπλό σύστημα: δύο άστρα (τα Άλφα Κενταύρου Α και Β) παρόμοια με τον Ήλιο σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, και ένα πιο μακρινό και κοκκινωπό άστρο, τον Εγγύτατο του Κενταύρου [1]. Από τον 19ο αιώνα οι αστρονόμοι υπέθεταν για πλανήτες σε τροχιά γύρω από αυτά τα άστρα, το πλησιέστερο στο Ηλιακό Σύστημα μέρος κατάλληλο για ζωή, αλλά έρευνες ολοένα και πιο ακριβείς απέβησαν άκαρπες. Μέχρι τώρα.

 “Οι παρατηρήσεις μας, διάρκειας άνω των τεσσάρων ετών, μέσω του φασματογράφου HARPS έδειξαν ένα πολύ μικρό αλλά αληθινό σημάδι ενός πλανήτη σε τροχιά γύρω από τον Άλφα Κενταύρου Β, κάθε 3,2 ημέρες”δηλώνει ο Xavier Dumusque, επικεφαλής ερευνητής. “Πρόκειται για μια εξαιρετική ανακάλυψη που ώθησε την τεχνική μας στο όριο!”

 Η ομάδα ανίχνευσε τον πλανήτη μέσω των απειροελάχιστων ταλαντώσεων στην κίνηση του Άλφα Κενταύρου Β, που οφείλονται στην βαρυτική έλξη του πλανήτη [2]. Η επίδραση είναι τόσο μικρή στην κίνηση του άστρου (περίπου 51 εκατοστά το δευτερόλεπτο) που συγκρίνεται με την ταχύτητα μπουσουλήματος ενός μωρού. Πρόκειται για την υψηλότερη ακρίβεια που επιτεύχθηκε έως τώρα με αυτή τη μέθοδο.

 Το Άλφα Κενταύρου Β είναι παρόμοιο με τον Ήλιο, ελαφρώς μικρότερο και λιγότερο φωτεινό. Ο νέος πλανήτης με μάζα λίγο περισσότερο από ότι η Γη [3], βρίσκεται σε απόσταση έξι εκατομμυρίων χιλιομέτρων από το άστρο, πολύ πιο κοντά από την απόσταση Ερμή - Ήλιου, ενώ το άλλο άστρο του συστήματος, το Άλφα Κενταύρου Α, βρίσκεται εκατοντάδες φορές πιο μακριά, αλλά εξακολουθεί να είναι ένα πολύ λαμπρό αντικείμενο στον ουρανό του πλανήτη.

 Η ίδια ομάδα ανακάλυψε τον πρώτο εξωπλανήτη σε τροχιά γύρω από ένα άστρο σαν τον Ήλιο το 1995 και από τότε υπήρξαν 800 επιβεβαιωμένες ανακαλύψεις. Οι περισσότεροι όμως ήταν πολύ μεγαλύτεροι από την Γη και αρκετοί στο μέγεθος του Δια [4]. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν τώρα οι αστρονόμοι είναι η ανίχνευση και η εξακρίβωση ενός πλανήτη στο μέγεθος της Γης, που βρίσκεται στην κατοικήσιμη ζώνη [5] του άστρου του. Το πρώτο βήμα έχει ήδη πραγματοποιηθεί [6].

 “Είναι ο πρώτος πλανήτης παρόμοιος με την Γη που ανακαλύφθηκε σε τροχιά γύρω από ένα άστρο σαν τον Ήλιο. Βρίσκεται πολύ κοντά στο άστρο και η θερμοκρασία θα είναι πολύ υψηλή για ζωή, όπως την ξέρουμε”, προσθέτει ο Stephane Udry, μέλος της ομάδας, “αλλά μπορεί κάλλιστα να είναι μόνο ένας πλανήτης σε ένα σύστημα περισσοτέρων. Άλλα αποτελέσματα του φασματογράφου και νέες ανακαλύψεις από το τροχιακό τηλεσκόπιο Kepler, δείχνουν ξεκάθαρα ότι η πλειοψηφία των μικρών πλανητών βρίσκεται σε τέτοια συστήματα.”

 “Το αποτέλεσμα της έρευνας αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό βήμα προς την ανίχνευση μιας δίδυμης Γης στην γειτονιά του Ήλιου. Ζούμε συναρπαστικές στιγμές!” καταλήγει ο Xavier Dumusque.

Όμιλος Φίλων Αστρονομίας

Αναπάντεχη σπειροειδής δομή παρατηρήθηκε από το ALMA. Νέες παρατηρήσεις αποκαλύπτουν τα μυστικά ενός άστρου που πεθαίνει

 Ομάδα αστρονόμων, χρησιμοποιώντας την συστοιχία ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) ανακάλυψε μια εντελώς απροσδόκητη σπειροειδή δομή γύρω από το γηραιό άστρο R Sculptoris, την πρώτη που ανακαλύπτεται μαζί με ένα εξώτερο σφαιρικό κέλυφος γύρω από έναν ερυθρό γίγαντα. Και είναι η πρώτη φορά που λαμβάνεται τρισδιάστατη πληροφορία για μια τέτοια δομή. Το παράξενο σχήμα πιθανώς δημιουργήθηκε από ένα κρυφό αστέρι - συνοδό του κόκκινου γίγαντα. Η εργασία είναι ένα από τα πρώτα πρώιμα επιστημονικά αποτέλεσμα του ALMA και θα δημοσιευθεί στο περιοδικό Nature.

 Η ομάδα χρησιμοποιώντας την συστοιχία ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array), το πιο ισχυρό τηλεσκόπιο στο χιλιοστομετρικό και υποχιλιοστομετρικό τμήμα του φάσματος, ανακάλυψε μια απροσδόκητη σπειροειδή δομή στο αέριο γύρω από το ερυθρό άστρο R Sculptoris [1][2][3]. Αυτό σημαίνει ότι πιθανώς υπάρχει ένας, αόρατος μέχρι τώρα, συνοδός αστέρας [4]. Οι αστρονόμοι διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι πολύ περισσότερο υλικό από ό, τι αναμενόταν έχει εκτιναχθεί από τον ερυθρό γίγαντα.

 “Έχουμε παρατηρήσει κελύφη γύρω από τέτοια άστρα στο παρελθόν, αλλά πρώτη φορά βλέπουμε σπειροειδή μορφή στο υλικό που αποβάλλεται από το άστρο μαζί με το περιβάλλον κέλυφος”, δηλώνει ο επικεφαλής συγγραφέας της εργασίας Matthias Maercker.

 Επειδή αποβάλλουν μεγάλες ποσότητες υλικού, οι κόκκινοι γίγαντες όπως ο R Sculptoris, συνεισφέρουν σημαντικά στην ποσότητα σκόνης και αερίων που παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος των πρώτων υλών για τον σχηματισμό μελλοντικών γενιών άστρων, πλανητικών συστημάτων και στη συνέχεια ζωής.

 Ακόμη και στην φάση της Πρόωρης Επιστήμης (Early Science phase), κατά την οποία έγιναν οι παρατηρήσεις, το ALMA ξεπέρασε κατά πολύ άλλα αστεροσκοπεία στο υποχιλιοστομετρικό τμήμα του φάσματος. Προηγούμενες παρατηρήσεις έδειξαν καθαρά το σφαιρικό κέλυφος γύρω από το R Sculptoris, αλλά δεν διέκριναν την σπειροειδή δομή ούτε τον συνοδό αστέρα.

 “Όταν παρατηρήσαμε το άστρο με το ALMA, ούτε οι μισές κεραίες δεν ήταν εγκατεστημένες. Είναι πραγματικά συναρπαστικό να φανταστεί κανείς τις δυνατότητες της πλήρους συστοιχίας του ALMA όταν ολοκληρωθεί το 2013” προσθέτει ο Wouter Vlemmings.

 Γηραιά άστρα με μάζα οκταπλάσια του Ήλιου, γίνονται κόκκινοι γίγαντες και χάνουν μεγάλο μέρος της μάζας τους μέσω πυκνού αστρικού ανέμου. Κατά την διάρκεια του σταδίου του κόκκινου γίγαντα, τα αστέρια επίσης υφίστανται περιοδικά θερμικούς παλμούς, σύντομες φάσεις εκρηκτικής καύσης ηλίου σε ένα κέλυφος γύρω από τον αστρικό πυρήνα. Ο θερμικός παλμός έχει σαν αποτέλεσμα την αποβολή υλικού από την επιφάνεια του άστρου με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό, σχηματίζοντας έτσι το κέλυφος σκόνης και αερίου γύρω από το άστρο. Μετά τον θερμικό παλμό η απώλεια μάζας πέφτει στα κανονικά επίπεδα.

 Οι θερμικοί παλμοί συμβαίνουν περίπου κάθε 10.000 έως 50.000 έτη και διαρκούν μερικές εκατοντάδες χρόνια μόνο. Οι νέες παρατηρήσεις δείχνουν ότι ένας θερμικός παλμός συνέβη στο R Sculptoris πριν 1.800 χρόνια και διήρκεσε για περίπου 200 χρόνια. Ο συνοδός αστέρας είναι υπεύθυνος για το σπειροειδές σχήμα του αστρικού ανέμου του άστρου.

 “Εκμεταλλευόμενοι την ισχύ του ALMA, κατανοούμε πολύ καλύτερα τι συνέβη στο άστρο πριν, κατά την διάρκεια και μετά τον θερμικό παλμό, μελετώντας την διαμόρφωση του κελύφους και της σπειροειδούς δομής”, δηλώνει ο Maercker. “Περιμέναμε από το ALMA να μας δώσει μια νέα οπτική του Σύμπαντος, αλλά το να ανακαλύπτουμε νέα πράγματα στις πρώτες παρατηρήσεις είναι συναρπαστικό”.

 Για να περιγράψουν την παρατηρούμενη δομή γύρω από το R Sculptoris, οι αστρονόμοι πραγματοποίησαν υπολογιστικές προσομοιώσεις της εξέλιξης ενός διπλού αστρικού συστήματος [5] μέσω μοντέλων τα οποία ταιριάζουν πολύ καλά με τα αποτελέσματα.

 “Είναι πραγματική πρόκληση να περιγραφούν θεωρητικά όλες οι παρατηρούμενες λεπτομέρειες από το ALMA, αλλά τα υπολογιστικά μοντέλα δείχνουν ότι είμαστε στον σωστό δρόμο. Το ALMA μας δίνει μια νέα εικόνα του τι συμβαίνει σε αυτά τα άστρα και του τι μπορεί να συμβεί στον Ήλιο σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια” δηλώνει ο Shazrene Mohamed.

 ¨Στο άμεσο μέλλον, παρατηρήσεις με το ALMA άστρων όπως το R Sculptoris, θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πως έφθασαν στη Γη τα συστατικά από τα οποία είμαστε φτιαγμένοι. Μπορούν, επίσης, να μας δώσουν μιαν ιδέα για το τι μέλλον επιφυλάσσεται στο δικό μας αστέρι” καταλήγει ο Matthias Maercker.

Μια τρισδιάτατη τομή γύρω από το R Sculptoris

Loading player...

 Σημειώσεις

 [1] Το R Sculptoris ανήκει στον ασυμπτωτικό κλάδο γιγάντων (asymptotic giant branch, AGB). Πρόκειται για άστρα με μάζα ανάμεσα σε 0.8 και 8 ηλιακές μάζες στα τελευταία στάδια της ζωής τους. Είναι ψυχροί ερυθροί γίγαντες με μεγάλη απώλεια μάζας μέσω των δυνατών αστρικών ανέμων και είναι συνήθως μεταβλητοί μεγάλης περιόδου.
Αποτελούνται από έναν μικρό πυρήνα άνθρακα και οξυγόνου που περιβάλλεται από ένα κέλυφος καύσης υδρογόνου και ηλίου και από ένα τεράστιο περίβλημα μεταφοράς θερμότητας. Ο Ήλιος θα εξελιχθεί σε ένα τέτοιο άστρο.

 [2] Το αποβαλλόμενο κέλυφος που σχηματίζεται γύρω από τέτοια άστρα αποτελείται από αέρια και κόκκους σκόνης. Οι κόκκοι σκόνης μπορούν να παρατηρηθούν μέσω της θερμικής εκπομπής που εκτείνεται από το άπω υπέρυθρο έως το χιλιοστομετρικό τμήμα του φάσματος. Στα χιλιοστομετρικά μήκη κύματος, εκπομπές από το μόριο του μονοξειδίου του άνθρακα, επιτρέπουν στους αστρονόμους την υψηλής ανάλυσης χαρτογράφηση των εκπομπών αερίων των ισχυρών αστρικών ανέμων των γιγάντων του ασυμπτωτικού κλάδου.
Οι παρατηρήσεις αυτές χαρτογραφούν επίσης την κατανομή αερίων γύρω από αυτά τα αντικείμενα. Η υψηλή ευαισθησία του ALMA καθιστά δυνατή την άμεση απεικόνιση των περιοχών συμπύκνωσης της σκόνης και της δομής του υλικού γύρω από άστρα του ασυμπτωτικού κλάδου, επιτυγχάνοντας ανάλυση μικρότερη του 0.1 δευτερολέπτου της μοίρας.

 [3] Μια παρόμοια σπείρα χωρίς όμως το περιβάλλον κέλυφος παρατηρήθηκε σε εικόνες του άστρου LL Pegasiαπό το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Εδώ όμως δεν μπόρεσε να γίνει τρισδιάστατη ανάλυση της δομής. Οι παρατηρήσεις του Hubble ανιχνεύουν την σκόνη και του ALMA τις μοριακές εκπομπές.

 [4] Αφανείς συνοδοί αστέρες προτάθηκαν ως εξήγηση των παράξενων σχημάτων σε αντικείμενα όπως τα πλανητικά νεφελώματα. Μετά την φάση ασυμπτωτικού κλάδου γιγάντων (AGB), τα μεσαίου και χαμηλού μεγέθους άστρα (0.8 έως 8 ηλιακές μάζες) θα τελειώσουν την ζωή τους σαν πλανητικά νεφελώματα, τα ακτινοβόλα απομεινάρια του αστρικού περιβλήματος αερίων που εκτινάχθηκε κατά την φάση AGB και ιονίζεται από την υπεριώδη ακτινοβολία του κεντρικού άστρου.
Πολλά πλανητικά νεφελώματα έχουν εξαιρετικά πολύπλοκες και ποικίλες μορφολογίες για τις οποίες ίσως να ευθύνονται διπλά κεντρικά άστρα, αστρικοί δίσκοι και μαγνητικά πεδία.

 [5] Το σύστημα του μοντέλου αποτελείται από ένα κύριο άστρο AGB κατά την διάρκεια ενός θερμικού παλμού και από ένα μικρό άστρο - συνοδό. Η απόστασή τους είναι 60 αστρονομικές μονάδες και η συνολική μάζα του συστήματος είναι δυο ηλιακές μάζες. Η τροχιακή περίοδος είναι 350 χρόνια.

Περισσότερες πληροφορίες

 Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.
 Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.
 Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
 Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.
 Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.
 Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.

Επιμέλεια: Όμιλος Φίλων Αστρονομίας

Πηγή: ESO

www.ofa.gr

50 χρόνια Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο, ζωντανή σύνδεση με Χιλή

Το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο ESO γιορτάζει στις 5 Οκτωβρίου, τα 50 χρόνια από την ίδρυσή του με ζωντανή σύνδεση με το αστεροσκοπείο Παρανάλ στην Χιλή.

To αστεροσκοπείο του ESO στο Παρανάλ, αποτελεί την αιχμή του δόρατος στη διεθνή αστρονομική έρευνα. Αποτελεί τόπο διεξαγωγής φιλόδοξων προγραμμάτων για τη σχεδίαση, κατασκευή και λειτουργία πανίσχυρων επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης με στόχο σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις.

Το ESO συμβάλλει σημαντικά στην διεθνή συνεργασία για την αστρονομική έρευνα. Το ESO διαχειρίζεται τρία κορυφαία, σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατηρητήρια στην έρημο Ατακάμα της Χιλής: στη La Silla, το Paranal και το Chajnantor. Το πρώτο παρατηρητήριο του ESO εγκαταστάθηκε στη La Silla, σε ύψος 2400 μ βόρεια του Σαντιάγο της Χιλής. Είναι εξοπλισμένο με διάφορα οπτικά τηλεσκόπια διαμέτρου ως 3,6 μέτρων.

Περισσότερες λεπτομέρειες για τον Oργανισμό, τα τηλεσκόπια του και την έρευνα αιχμής σε μια σελίδα αφιερωμένη στο ESO από τον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας

"Μια ημέρα στην ζωή του ESO" (live webcast)

Η εκδήλωση για τα 50 χρόνια του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου θα ξεκινήσει στις 12 το μεσημέρι, ώρα Ελλάδας, σε ζωντανή σύνδεση με το κέντρο ελέγχου του αστεροσκοπείου Paranal και παρατήρηση του νεφελώματος "Κράνος του Θωρ" ή NGC 2359.

το νεφέλωμα "Κράνος του Θωρ"

Στη συνέχεια το πρόγραμμα περιλαμβάνει ομιλίες για το ESO, τα τηλεσκόπια του και τις τελευταίες εξελίξεις στην αστρονομική έρευνα με ενδιάμεσες προβολές των οκτώ τμημάτων της ταινίας "Η Ευρώπη στα άστρα" .
Στις 5 το απόγευμα ζωντανή σύνδεση με το Paranal με ερωτήσεις και απαντήσεις και τα αποτελέσματα της παρατήρησης του νεφελώματος.

Το κοινό μπορεί να θέτει ερωτήσεις κατά την διάρκεια της ζωντανής σύνδεσης.

Η εκδήλωση θα μεταδοθεί εδώ 

Πληροφορίες για το πρόγραμμα και τους τρόπους επικοινωνίας

www.ofa.gr

Ελληνίδα αστρονόμος ανακαλύπτει εντυπωσιακές αλλαγές εποχών στον Τιτάνα

Πολυετείς και λεπτομερείς παρατηρήσεις του Τιτάνα, που καλύπτουν πλέον μία ολόκληρη τροχιά του γύρω από τον ήλιο, δείχνουν ότι ο μεγάλος δορυφόρος του Κρόνου εμφανίζει σημαντικές αλλαγές εποχών… που επιδρούν πάνω του πολύ περισσότερο από όσο νόμιζαν ως τώρα οι επιστήμονες. 

Την ανακάλυψη έκανε η ελληνικής καταγωγής αστροφυσικός Αθηνά Κουστένη του Αστεροσκοπείου Παρισιού-Μεντόν, η οποία ανακοίνωσε τα σχετικά ευρήματα στο συνέδριο Ευρωπαϊκής Πλανητικής Επιστήμης στην Μαδρίτη.

Σύμφωνα με την κ. Κουστένη, όπως συμβαίνει και στη Γη, οι επιφανειακές συνθήκες στον Τιτάνα μεταβάλλονται ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Οι μεταβολές αφορούν διαφορές στην θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και στην χημική σύνθεσή της, ιδίως στις περιοχές των δύο πόλων. Μεταξύ άλλων, λίμνες υδρογονανθράκων σχηματίζονται γύρω από τον βόρειο πόλο στη διάρκεια του χειμώνα εξαιτίας των χαμηλότερων θερμοκρασιών και της διαδικασίας υγροποίησης.

Ακόμα, ένα στρώμα καταχνιάς που περιβάλλει το βόρειο πόλο του Τιτάνα, μειώνεται σημαντικά κατά τις ισημερίες, λόγω των μεταβολών στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία. «Όλα αυτά αποτελούν μεγάλη έκπληξη, επειδή δεν περιμέναμε να βρούμε τόσο γρήγορες αλλαγές, ειδικά στα βαθύτερα στρώματα της ατμόσφαιρας», ανέφερε η Ελληνίδα επιστήμων.

Η κύρια αιτία για αυτές τις εποχικές αλλαγές είναι η μεταβαλλόμενη ηλιακή ακτινοβολία. Αυτή είναι η βασική ενεργειακή πηγή στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα, η οποία διασπά το άζωτο και το μεθάνιο, για να δημιουργήσει πιο πολύπλοκα μόρια, όπως αιθάνιο, και γενικότερα δρα ως η κινητήρια δύναμη για διάφορες χημικές αντιδράσεις και αλλαγές.

Ο δορυφόρος του Κρόνου κινείται στο διάστημα με μια κλίση του άξονά του γύρω στις 27 μοίρες, λίγο μεγαλύτερη από την κλίση του άξονα της Γης (περίπου 23 μοίρες), πράγμα που σημαίνει, κατά την Κουστένη, ότι είναι ίδια η αιτία των διαδοχικών εποχών στους δύο κόσμους, δηλαδή οφείλεται στο γεγονός ότι το φως του Ήλιου πέφτει σε διαφορετικές περιοχές τόσο της Γης όσο και του Τιτάνα με διαφορετική κλίση μέσα στο χρόνο και άρα έχει ποικίλη ένταση διαχρονικά.

Κάθε εποχή στον Τιτάνα διαρκεί περίπου 7,5 χρόνια, ενώ ο μητρικός πλανήτης Κρόνος χρειάζεται περίπου 29,5 γήινα χρόνια για να κάνει μια πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο. Όλα αυτά τα συμπεράσματα προέκυψαν από ένα συνδυασμό παρατηρήσεων, μεταξύ των οποίων οι αποστολές του «Βόγιατζερ 1» (1980), του Υπέρυθρου Διαστημικού Παρατηρητηρίου (1997) και του «Κασίνι» (2004 και μετά), καθώς και από επίγεια τηλεσκόπια.

Η Κουστένη τόνισε επίσης τη σημασία εξερεύνησης του Τιτάνα. «Ο Τιτάνας προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία που διαθέτουμε για να μελετήσουμε συνθήκες πολύ παρόμοιες με αυτές του δικού μας πλανήτη από άποψη κλίματος, μετεωρολογίας και αστροβιολογίας και, ταυτόχρονα, αποτελεί έναν μοναδικό κόσμο, έναν παράδεισο αναζήτησης νέων γεωλογικών, ατμοσφαιρικών και εσωτερικών διαδικασιών», όπως είπε.

Η Αθηνά Κουστένη, η οποία είναι διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας, με ειδίκευση στην πλανητολογία, γεννήθηκε στην Αθήνα και από το 1980 ζει στη Γαλλία. Το διδακτορικό της από το πανεπιστήμιο του Παρισιού αφορούσε τον Τιτάνα, ένα δορυφόρο που συνεχίζει να μελετά ενδελεχώς (θεωρείται πια κορυφαία ειδήμων στην Ευρώπη πάνω στο δορυφόρο του Κρόνου), όπως και άλλα ουράνια σώματα στο ηλιακό μας σύστημα. Επίσης ασχολείται με την ανίχνευση ατμόσφαιρας στους εξωπλανήτες. 

Πηγή

www.ofa.gr

Τα πλούσια χρώματα ενός κοσμικού "γλάρου"

 Μια νέα εικόνα από το Αστεροσκοπείο La Silla του ESO, δείχνει ένα μέρος του αστρικού φυτωρίου Sharpless 2-292, γνωστότερου με το παρατσούκλι Νεφέλωμα Γλάρος (Seagull Nebula), το οποίο λάμπει λόγω της ακτινοβολίας ενός πολύ θερμού νεαρού άστρου που βρίσκεται στο κέντρο του.

 Τα νεφελώματα ανήκουν στα πιο εντυπωσιακά αντικείμενα που μπορούμε να δούμε στον νυχτερινό ουρανό. Πρόκειται για μεσοαστρικά νέφη σκόνης, μορίων, υδρογόνου, ηλίου και άλλων ιονισμένων αερίων, όπου γεννιούνται νέα άστρα. Αν και έχουν διαφορετικά σχήματα και χρώματα, διαθέτουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: όταν κάποιος τα παρατηρήσει για πρώτη φορά, τα περίεργα και υποβλητικά σχήματα και χρώματα τους προκαλούν την φαντασία των αστρονόμων που τα βαφτίζουν με παράξενα ονόματα. Έτσι και η εντυπωσιακή περιοχή σχηματισμού νέων άστρων με το παρατσούκλι Νεφέλωμα Γλάρος δεν αποτελεί εξαίρεση.

 Η νέα εικόνα από την κάμερα Wide Field Imager του τηλεσκοπίου 2,2 μέτρων MPG/ESO στο Αστεροσκοπείο La Silla στη Χιλή, δείχνει το τμήμα του “κεφαλιού” του γλάρου.[1] και είναι μόνο ένα τμήμα του μεγαλύτερου νεφελώματος γνωστού ως IC 2177, το οποίο θυμίζει γλάρο με τα ανοιχτά φτερά του να εκτείνονται σε απόσταση 100 ετών φωτός. Βρίσκεται σε απόσταση 3.700 ετών φωτός από την Γη και φαίνεται ολόκληρο σε εικόνες ευρέως πεδίου.
 Το νεφέλωμα είναι ανάμεσα στους αστερισμούς του Μονόκερου και του Μεγάλου Κυνός, κοντά στον Σείριο, αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται 400 φορές πιο μακριά από το λαμπρό αστέρι.

 Το σύμπλεγμα αερίων και σκόνης που σχηματίζει το κεφάλι του γλάρου, λάμπει λόγω της έντονης υπεριώδους ακτινοβολίας που προέρχεται κυρίως από το λαμπρό νεαρό άστρο HD 53367 [2] στο κέντρο της εικόνας, που μπορεί να θεωρηθεί σαν το μάτι του πτηνού.

 Η ακτινοβολία των νεαρών άστρων προκαλεί την κοκκινωπή λάμψη του περιβάλλοντος υδρογόνου δημιουργώντας μια περιοχή HII [3]. Το φως από τα θερμά γαλαζωπά άστρα διαχέεται και από τα μικροσκοπικά σωματίδια σκόνης στο νεφέλωμα, δημιουργώντας μια γαλαζωπή νέφωση σε μερικά σημεία της εικόνας.

 Αν και ένα μικρό φωτεινό μέρος του νεφελώματος παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από τον William Herschel το 1785, το τμήμα της εικόνας ανακαλύφθηκε φωτογραφικά έναν αιώνα αργότερα.

 Σημειώσεις

 [1] Το αντικείμενο έχει λάβει και άλλες ονομασίες όπως Sh 2-292, RCW 2 και Gum 1. Το Sh 2-292 σημαίνει ότι είναι το αντικείμενο αριθμός 292 στον δεύτερο κατάλογο περιοχών HII, που εκδόθηκε το 1959 από τον Sharpless. Το RCW αναφέρεται στον κατάλογο που συνέταξαν οι Rodgers, Campbell και Whiteoak το 1960, ενώ το Gum 1 αναφέρεται στον κατάλογο νότιων νεφελωμάτων του Colin Gum, που δημοσιεύθηκε το 1955.

 [2] Το HD 53367 είναι ένα νεαρό άστρο εικοσαπλάσιας μάζας από τον Ήλιο, τύπου Be, δηλαδή τύπου Β με έντονες γραμμές εκπομπής υδρογόνου στο φάσμα του. Έχει έναν συνοδό αστέρα, πενταπλάσιας μάζας από τον Ήλιο σε τροχιά μεγάλης ελλειπτικότητας.

 [3] Οι περιοχές HII αποτελούνται από ιονισμένο υδρογόνο (ΗΙ είναι το ουδέτερο υδρογόνο) και οφείλουν το κόκκινο χρώμα τους στην διαδικασία επανασύνδεσης των πρωτονίων και των ηλεκτρονίων η οποία εκπέμπει φως με πολύ συγκεκριμένα μήκη κύματος. Μια τέτοια μετάβαση που δίνει τον έντονο κόκκινο χρωματισμό είναι η H-alpha (Υδρογόνο Άλφα).

 Περισσότερες πληροφορίες

 Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.
 Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.
 Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
 Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.
 Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.
 Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.

Επιμέλεια: Όμιλος Φίλων Αστρονομίας

Πηγή: ESO

www.ofa.gr

Μια κοσμική σκούπα της μάγισσας; Μια νέα άποψη του νεφελώματος Pencil

 Το νεφέλωμα Μολύβι (Pencil Nebula) σε μια νέα εικόνα του αστεροσκοπείου La Silla του ESO στη Χιλή. Αυτό το περίεργο νέφος λαμπερού αερίου είναι ένα τμήμα μόνο του υπολείμματος ενός υπερκαινοφανούς αστέρα, μιας έκρηξης που συνέβη πριν 11.000 χρόνια.

 Παρά την ήσυχη και φαινομενικά αμετάβλητη ομορφιά της έναστρης νύχτας, το Σύμπαν απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ένα ήσυχο μέρος. Άστρα δημιουργούνται και καταστρέφονται σε έναν αέναο κύκλο, και μερικές φορές ο θάνατος ενός άστρου μπορεί να δημιουργήσει ένα θέαμα απαράμιλλης ομορφιάς καθώς υλικό εκτοξεύεται στο διάστημα και σχηματίζει περίεργες δομές στον ουρανό.

 Το παράξενο αυτό νέφος, γνωστό και ως NGC 2736 [1], είναι ένα μικρό τμήμα υπολείμματος υπερκαινοφανούς [2] και βρίσκεται στον νότιο αστερισμό των Ιστίων (Vela). Δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια του βίαιου θανάτου ενός άστρου πριν 11.000 χρόνια. Τα φωτεινότερα σημεία του μοιάζουν με ένα μολύβι, αλλά σαν σύνολο μοιάζει περισσότερο με μια παραδοσιακή σκούπα μάγισσας.

 Το υπόλειμμα είναι ένα επεκτεινόμενο κέλυφος αερίων που προήλθε από την έκρηξη του αστέρα. Αρχικά το κρουστικό κύμα κινούταν με ταχύτητα εκατομμυρίων χιλιομέτρων την ώρα, αλλά καθώς επεκτεινόταν και εμβόλιζε τα μεσοαστρικά αέρια, επιβραδυνόταν σημαντικά σχηματίζοντας αυτές τις παράξενες πτυχώσεις. Το νεφέλωμα Μολύβι είναι το λαμπρότερο τμήμα του τεράστιου κελύφους.

 Παρατηρώντας τους διαφορετικούς χρωματισμούς του νεφελώματος, οι αστρονόμοι μπορούν να υπολογίσουν την θερμοκρασία του αερίου. Μερικές περιοχές είναι ακόμη πολύ θερμές έτσι ώστε η εκπομπή τους κυριαρχείται από ιονισμένα άτομα οξυγόνου, τα οποία δίνουν την γαλαζωπή απόχρωση. Ψυχρότερες περιοχές λάμπουν με κοκκινωπά χρώματα λόγω της εκπομπής του υδρογόνου.

 Το νεφέλωμα έχει μήκος περίπου 0,75 ετών φωτός και κινείται στο διάστημα με ταχύτητα 650.000 χιλιομέτρων την ώρα. Ακόμη και στην απόσταση των 800 ετών φωτός από την Γη, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια αισθητή μεταβολή στην θέση του σε σχέση με το αστρικό υπόβαθρο, στην διάρκεια βέβαια μιας ανθρώπινης ζωής. Ακόμη και μετά από 11.000 χρόνια η έκρηξη του υπερκαινοφανούς ακόμη αλλάζει την όψη του νυχτερινού ουρανού.

 Σημειώσεις

 [1] Το νεφέλωμα Μολύβι, γνωστό και ως NGC 2736 αλλά και ως Ακτίνα του Herschel (Herschel’s Ray) ανακαλύφθηκε από τον Βρετανό αστρονόμο John Herschel το 1835, όταν βρισκόταν στην Νότιο Αφρική. Το περιέγραψε ως “μια εξαιρετικά μακρά και στενή ακτίνα υπερβολικά αδύναμου φωτός”

 [2] Η έκρηξη υπερκαινοφανούς, ή σουπερνόβα είναι το αποτέλεσμα του θανάτου ενός άστρου με μεγάλη μάζα ή ενός λευκού νάνου σε ένα διπλό αστρικό σύστημα. Η δομή που προκύπτει από την έκρηξη ονομάζεται υπόλειμμα υπερκαινοφανούς και αποτελείται από εκτιναγμένο υλικό που επεκτείνεται με υπερηχητικές ταχύτητες στο περιβάλλον μεσοαστρικό υλικό. Οι υπερκαινοφανείς είναι η κύρια πηγή βαρέων χημικών στοιχείων στο μεσοαστρικό διάστημα, τα οποία εμπλουτίζουν χημικά τις νέες γενιές άστρων και πλανητών.

 Περισσότερες πληροφορίες

 Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.
 Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.
 Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
 Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.
 Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.
 Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.

Επιμέλεια: Όμιλος Φίλων Αστρονομίας
Πηγή: ESO

www.ofa.gr

Ένα οικογενειακό πορτρέτο γαλαξιών

 Δύο πολύ διαφορετικοί γαλαξίες απεικονίζονται στο οικογενειακό πορτρέτο από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, σχηματίζοντας ένα παράξενο γαλαξιακό ζευγάρι γνωστό ως Arp 116. Η εικόνα παρουσιάζει την δραματική διαφορά στο μέγεθος, τη δομή και το χρώμα ανάμεσα σε σπειροειδείς και ελλειπτικούς γαλαξίες.

 Το Arp 116 αποτελείται από τον γιγάντιο ελλειπτικό γαλαξία Messier 60 και τον πολύ μικρότερο σπειροειδή NGC 4647.

 Όντας ένας τυπικός ελλειπτικός γαλαξίας, ο Messier 60 δεν είναι συναρπαστικός στην παρατήρηση, αλλά σε συνδυασμό με τον σπειροειδή γείτονα, το ζευγάρι γίνεται ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του νυχτερινού ουρανού.

 Ο Messier 60 είναι πολύ φωτεινός, ο τρίτος σε φωτεινότητα στο σμήνος γαλαξιών της Παρθένου, που περιλαμβάνει περισσότερους από 1300 γαλαξίες. Είναι αισθητά μεγαλύτερος από τον γείτονά του και περιλαμβάνει πολύ περισσότερα αστέρια. Όπως και άλλοι ελλειπτικοί γαλαξίες, έχει χρυσοκίτρινο χρώμα λόγω των πολλών αρχαίων, ψυχρών και κοκκινωπών άστρων του. Σε αντίθεση, ο NGC 4647 φιλοξενεί πολλά νέα, θερμά και γαλαζωπά άστρα, δίνοντας στον γαλαξία μια σημαντικά διαφορετική απόχρωση.

 Οι αστρονόμοι προσπαθούν από καιρό να προσδιορίσουν κατά πόσο οι δύο γαλαξίες αλληλεπιδρούν. Παρόλο που επικαλύπτονται, όπως φαίνεται από τη Γη, δεν υπάρχει καμία σαφής ένδειξη έντονου σχηματισμού νέων αστέρων. Σε αλληλεπιδρώντα ζεύγη γαλαξιών, η αμοιβαία βαρυτική έλξη που ασκούν οι γαλαξίες μεταξύ τους, διαταράσσει τα νέφη αερίου, όπως συμβαίνει και με τις παλίρροιες στη Γη που προκαλούνται από τη βαρύτητα της Σελήνης. Η διαταραχή αυτή μπορεί να προκαλέσει κατάρρευση των νεφών, με αποτέλεσμα μια έντονη αστρογένεση.

  Αν και αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει στο Arp 116, μελέτες πολύ λεπτομερών εικόνων από το Hubble, δείχνουν την έναρξη μερικών παλιρροιακών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στους δύο γαλαξίες.

  Ανεξάρτητα από το αν είναι στην πραγματικότητα αρκετά κοντά έτσι ώστε να αλληλεπιδρούν, οι δύο γαλαξίες είναι σίγουρα πολύ κοντινοί γείτονες. Αυτό σημαίνει ότι βλέπουμε τους δύο γαλαξίες στην ίδια κλίμακα, καθιστώντας έτσι την εικόνα ένα κλασικό παράδειγμα του πόσο οι γιγάντιοι ελλειπτικοί γαλαξίες διαφέρουν σε μέγεθος, δομή και χρώμα από τα μικρότερα σπειροειδή αδέλφια τους.

Παραδόξως, ο Messier 60 ανακαλύφθηκε ξεχωριστά από τρεις διαφορετικούς αστρονόμους το 1779. Πρώτος τον εντόπισε ο Γερμανός Johann Gottfried Koehler στις 11 Απριλίου κατά την διάρκεια παρατήρησης ενός κομήτη, δεύτερος ο Ιταλός Barnabus Oriani την επόμενη ημέρα και τρίτος ο Γάλλος Charles Messier στις 15 Απριλίου, ο οποίος και τον συμπεριέλαβε στον γνωστό κατάλογο του.

  Ο Αμερικανός αστρονόμος Halton Arp φωτογράφισε το ζεύγος με το τηλεσκόπιο Hale, διαμέτρου 5 μέτρων και τον καταχώρησε στον Άτλαντα των Παράξενων Γαλαξιών (Halton Arp's Atlas of Peculiar Galaxies) ο οποίος εκδόθηκε το 1966. Ο κατάλογος περιλαμβάνει εικόνες 338 “παράξενων γαλαξιών” που βρίσκονται σε φάση συγχώνευσης, αλληλεπίδρασης ή επικάλυψης.

Επιμέλεια: Όμιλος Φίλων Αστρονομίας

Πηγή: spacetelescope.org

www.ofa.gr

Ένα σμήνος με ένα μυστικό

  Μια νέα εικόνα από το αστεροσκοπείο La Silla του ESO στη Χιλή του θεαματικού σφαιρωτού σμήνους Messier 4. Αυτή ή σφαίρα δεκάδων χιλιάδων αρχαίων άστρων είναι ένα από τα πιο μελετημένα και πιο κοντινά σε εμάς σφαιρωτά σμήνη και νέα έρευνα αποκάλυψε ότι ένα από αυτά τα άστρα διαθέτει παράξενες και απροσδόκητες ιδιότητες, κατέχοντας προφανώς το μυστικό της αιώνιας νεότητας. 

  Στον Γαλαξία μας υπάρχουν περισσότερα από 150 σφαιρωτά σμήνη με ηλικίες από το μακρινό παρελθόν του Σύμπαντος (eso1141). Ένα από τα πιο κοντινά στη Γη είναι το γνωστό σμήνος Messier 4 (NGC 6121) στον αστερισμό του Σκορπιού. Είναι εύκολα ορατό με κιάλια κοντά στον φωτεινό ερυθρό Αντάρη και με ένα μικρό τηλεσκόπιο μπορούμε να παρατηρήσουμε μερικά από τα άστρα του.

  Η νέα εικόνα του σμήνους από το Wide Field Imager (WFI) του τηλεσκοπίου των 2,2 μέτρων MPG/ESO στο αστεροσκοπείο La Silla στην Χιλή, αποκαλύπτει αρκετά ακόμη από τα δεκάδες χιλιάδες αστέρια και απεικονίζει το σμήνος με φόντο το πλούσιο υπόβαθρο του Γαλαξία μας.

  Οι αστρονόμοι μελέτησαν πολλά από τα αστέρια του σμήνους χρησιμοποιώντας και τα όργανα του τηλεσκοπίου VLT (Very Large Telescope). Μέσω της φασματογραφικής ανάλυσης του φωτός των άστρων, είναι σε θέση να γνωρίζουν την χημική τους σύσταση καθώς και την ηλικία τους.

  Τα νέα αποτελέσματα για τα άστρα του Messier 4 ήταν εκπληκτικά. Τα άστρα στα σφαιρωτά σμήνη έχουν μεγάλη ηλικία και έτσι δεν αναμένεται να είναι πλούσια σε βαρύτερα χημικά στοιχεία [1]. Αυτό βρέθηκε και τώρα αλλά ένα από τα άστρα σε μια πρόσφατη έρευνα, βρέθηκε να περιέχει πολύ μεγαλύτερη ποσότητα του σπάνιου στοιχείου λιθίου.

  Η πηγή του λιθίου παραμένει ένα μυστήριο. Σε κανονικές συνθήκες το στοιχείο αυτό καταστρέφεται κατά την διάρκεια των δισεκατομμυρίων ετών της ζωής ενός αστέρα, αλλά το μοναδικό αυτό αστέρι φαίνεται να γνωρίζει το μυστικό της αιώνιας νεότητας. Ή κατάφερε με κάποιο τρόπο να διατηρήσει την αρχική ποσότητα λιθίου ή βρήκε έναν τρόπο για να το ανανεώνει.

  Η εικόνα από το WFI μας δίνει μια ευρεία άποψη του σμήνους και του πλούσιου υποβάθρου. Μια πιο λεπτομερής εικόνα της κεντρικής περιοχής μόνο, δόθηκε στην δημοσιότητα αυτή την εβδομάδα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble.

  Σημειώσεις 

  [1] Τα περισσότερα χημικά στοιχεία βαρύτερα του ηλίου, δημιουργούνται στον πυρήνα των άστρων και διασκορπίζονται στο μεσοαστρικό διάστημα κατά το τέλος της ζωής τους. Αυτό το εμπλουτισμένο υλικό αποτελεί στη συνέχεια, τα δομικά στοιχεία των μελλοντικών αστρικών γενεών. Έτσι άστρα πολύ μεγάλης ηλικίας, όπως αυτά στα σφαιρωτά σμήνη, που δημιουργήθηκαν πριν συμβεί κάποιος σημαντικός εμπλουτισμός, βρέθηκαν να έχουν χαμηλότερη περιεκτικότητα βαρύτερων στοιχείων σε σύγκριση με αστέρια, όπως ο Ήλιος, που σχηματίστηκε αργότερα.

 Περισσότερες πληροφορίες

 Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.
 Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.
 Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
 Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.
 Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.
 Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.

Επιμέλεια: Όμιλος Φίλων Αστρονομίας

Πηγή: ESO

www.ofa.gr

Πρόγραμμα Σεμιναρίων Αστρονομίας 2012-2013

Το Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου ξεκινάει ο νέος κύκλος Σεμιναρίων Αστρονομίας για την περίοδο 2012-2013 με θέμα "Ιστορία της Αστρονομίας" και εισηγητές τους Μάρκο Ασπρίδη και Μαρία Κώνστα

Το πλήρες πρόγραμμα των σεμιναρίων

www.ofa.gr

Το Kepler ανακαλύπτει πλανητικό σύστημα σε διπλό άστρο

 Ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε το πρώτο πλανητικό σύστημα σε τροχιά γύρω από ένα διπλό άστρο. Αυτή η ανακάλυψη δείχνει ότι τα πλανητικά συστήματα μπορούν να σχηματιστούν και να επιβιώσουν ακόμη και στο χαοτικό περιβάλλον γύρω από ένα διπλό άστρο και οι πλανήτες να βρίσκονται και στην κατοικήσιμη ζώνη των άστρων τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανακοινώθηκαν στην 28η Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης, IAU, στο Πεκίνο και θα δημοσιευθούν στο περιοδικό Science στις 30 Αυγούστου.

 Το σύστημα, γνωστό ως Kepler-47, φιλοξενεί τους μικρότερους πλανήτες σε τροχιά γύρω από ένα διπλό άστρο, που βρέθηκαν έως τώρα. Ανακαλύφθηκαν με τη βοήθεια του τροχιακού τηλεσκοπίου Kepler [1], το οποίο παρακολουθεί τις απειροελάχιστες μειώσεις στην φωτεινότητα ενός άστρου όταν ένας πλανήτης διαβαίνει μπροστά του. [2]

 “Σε αντίθεση με την διάβαση ενός μόνο πλανήτη μπροστά από ένα άστρο, περισσότεροι πλανήτες γύρω από ένα διπλό αστέρι πραγματοποιούν μια διάβαση ενός κινούμενου στόχου”, εξηγεί ο Jerome Orosz επικεφαλής της ομάδας. “Τα χρονικά διαστήματα μεταξύ των διαβάσεων και η διάρκειά τους, μπορεί να ποικίλουν σημαντικά, από ημέρες σε ώρες, έτσι οι εξαιρετικά ακριβείς και σχεδόν συνεχείς παρατηρήσεις με το τηλεσκόπιο Kepler ήταν ουσιώδεις”.

 Το πλανητικό σύστημα βρίσκεται σε απόσταση 5.000 ετών φωτός στον αστερισμό του Κύκνου. Στο διπλό σύστημα το ένα άστρο περιφέρεται γύρω από το άλλο κάθε 7,5 ημέρες, με το ένα άστρο να είναι παρόμοιο με τον Ήλιο και το άλλο να έχει το ένα τρίτο του μεγέθους του και 175 φορές λιγότερη φωτεινότητα.

 Χάρη στις παρατηρήσεις του Kepler, οι αστρονόμοι μπόρεσαν να μετρήσουν τις διαστάσεις των πλανητών. Ο εσωτερικός, ο Kepler-47b, είναι μόνο τρεις φορές μεγαλύτερος από τη Γη και η τροχιά του διαρκεί 49 ημέρες. Ο εξωτερικός, ο Kepler-47c, είναι 4,5 φορές πιο μεγάλος, περίπου στο μέγεθος του Ουρανού, και η τροχιά του διαρκεί 303 ημέρες. Πρόκειται δηλαδή για τον μοναδικό εξωπλανήτη που γνωρίζουμε έως τώρα με την μέθοδο της διάβασης, με την μεγαλύτερη σε διάρκεια τροχιά.

 Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η τροχιά του εξωτερικού πλανήτη, τον τοποθετεί στην “κατοικήσιμη ζώνη” του άστρου του, την περιοχή δηλαδή γύρω από ένα άστρο, όπου ένας πλανήτης σαν τη Γη, μπορεί να έχει νερό σε υγρή μορφή στην επιφάνειά του.

 “Αν και ο εξωτερικός πλανήτης είναι πιθανώς ένας αέριος γίγαντας και άρα ακατάλληλος για ζωή, μπορεί να διαθέτει μεγάλους δορυφόρους ικανούς για διατήρηση ζωής και άξιους περαιτέρω διερεύνησης”, δηλώνει ο William Welsh, μέλος της ομάδας.

 Λόγω της μικρής μάζας των πλανητών, η βαρυτική τους επίδραση στα άστρα και μεταξύ τους δεν μπορεί να μετρηθεί, έτσι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την μάζα τους. Ωστόσο οι αστρονόμοι μπορούν να θέσουν ένα ανώτατο όριο, δείχνοντας έτσι ότι πρόκειται όντως για πλανήτες και όχι για καφέ νάνους. [3]

 Βασιζόμενοι στο μέγεθος τους, υπολογίζουν την μάζα τους στις 8 και 20 φορές την μάζα της Γης, για τον εσωτερικό και τον εξωτερικό πλανήτη αντίστοιχα.

 “Δεδομένου ότι περίπου το ένα τρίτο όλων των άστρων είναι είτε διπλά ή πολλαπλά συστήματα αστέρων, η ανακάλυψη πλανητών σε ένα διπλό σύστημα έχει πολύ σημαντικές συνέπειες όχι μόνο στον υπολογισμό του συνολικού αριθμού των πλανητών που υπάρχουν, αλλά και για το πώς δημιουργούνται τέτοια συστήματα”, καταλήγει ο Jerome Orosz.

 Σημειώσεις

 [1] Το τροχιακό τηλεσκόπιο Kepler παρατηρεί μια περιοχή του Γαλαξία μας με σκοπό να ανακαλύψει πλανήτες σαν τη Γη, μέσα ή κοντά στην “κατοικήσιμη ζώνη” των άστρων τους, και να καθορίσει πόσα από τα δισεκατομμύρια άστρα στον Γαλαξία μας έχουν τέτοιους πλανήτες.

 [2] Η πτώση φωτεινότητας είναι πολύ μικρή, μόνο 0,08% για τον Kepler-47b και 0,2% για τον Kepler-47c. Σε σύγκριση, η Αφροδίτη απέκρυψε περίπου το 0,1% της επιφάνειας του Ήλιου στην τελευταία της διάβαση στις 6 Ιουνίου 2012.

 [3] Οι καφέ νάνοι είναι αντικείμενα με μέγεθος που κυμαίνεται ανάμεσα στους πλανήτες και στα άστρα. Δεν έχουν αρκετή μάζα ώστε να πραγματοποιείται σύντηξη υδρογόνου στον πυρήνα τους, αλλά είναι μεγαλύτεροι ακόμη και από τον Δία.

Όμιλος Φίλων Αστρονομίας / IAU

Το Curiosity φτάνει στον Άρη

Η αποστολή Mars Science Laboratory (MSL) ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2011 και την Δευτέρα 6 Αυγούστου 2012, στις 08:31 το πρωί και μετά από ένα ταξίδι 565 εκατομμυρίων χλμ., θα επιχειρήσει την προσεδάφιση στην επιφάνεια του Άρη, του ρομποτικού ρόβερ Curiosity.  Η προσεδάφιση θα πραγματοποιηθεί στην περιοχή Aeolis Palus (Έλος της Αιολίδας) που βρίσκεται στο εσωτερικό του κρατήρα Gale, δίπλα στο ύψους 5,5 χλμ. όρος Aeolis Mons (Όρος της Αιολίδας, η NASA όμως το αποκαλεί όρος Sharp παρά την ονοματοδοσία της IAU).  Διαστημικά σκάφη σε τροχιά ανίχνευσαν ορυκτά και αργιλώδη ιζήματα στην περιοχή, τα οποία υποδηλώνουν ύπαρξη νερού σε παλαιότερες εποχές. Αυτός είναι και ο στόχος του Curiosity: να ερευνήσει για την ύπαρξη των δομικών συστατικών της ζωής  Η διάρκεια της αποστολής του πυρηνοκίνητου ρόβερ είναι τουλάχιστον ένα αρειανό έτος (687 ημέρες) και η περιοχή που θα καλυφθεί θα έχει ακτίνα 20 χιλιομέτρων. Το Curiosity είναι διπλάσιο σε μήκος και 5 φορές βαρύτερο από τα ρόβερ Spirit και Opportunity, και μεταφέρει δεκαπλάσιο όγκο επιστημονικών οργάνων.  Οι επιστημονικοί στόχοι της αποστολής:   • Να προσδιορίσει εάν υπήρχαν κάποτε συνθήκες κατάλληλες για ζωή στον Άρη  • Μελέτη του κλίματος του πλανήτη  • Μελέτη της γεωλογίας του πλανήτη  • Σχεδιασμός επανδρωμένης αποστολής στον Άρη  Ένα από τα πιο δύσκολα σημεία της αποστολής είναι τα λεπτά που μεσολαβούν από την είσοδο στην ατμόσφαιρα μέχρι την προσεδάφιση. Λόγω του μεγάλου όγκου του ρόβερ δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν αερόσακοι όπως έγινε με τα ρόβερ Spirit και Opportunity.  Η διαδικασία θα ξεκινήσει με την είσοδο στην ατμόσφαιρα όπου με την βοήθεια της θερμικής ασπίδας και της πυκνότητας του αέρα, η ταχύτητα της κάψουλας θα μειωθεί από τα 6 χλμ ανά δευτερόλεπτο στα 470 μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Έπειτα θα ανοίξει το μεγάλο υπερηχητικό αλεξίπτωτο και θα μειώσει την ταχύτητα στα 100 μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Στη συνέχεια θα αποκοπεί το αλεξίπτωτο και η ταχύτητα θα μειωθεί σχεδόν τελείως με την βοήθεια κινητήρων. Θα αναπτυχθεί το σύστημα τροχών και με τη βοήθεια γερανού με σχοινιά το ρόβερ θα ακουμπήσει μαλακά στην επιφάνεια. Βίντεο: Τα μέλη της ομάδας του Curiosity στο Jet Propulsion Laboratory της NASA, εξηγούν τις δυσκολίες και τις προκλήσεις των τελευταίων λεπτών πριν την προσεδάφιση του Curiosity στον Άρη  Η αποστολή MSL αποτελεί ένα τεράστιο βήμα στην πλανητική εξερεύνηση καθώς θα αποδείξει την ικανότητα προσεδάφισης ενός πολύ μεγάλου ρόβερ (που θα μπορούσε στο μέλλον να αποτελέσει αποστολή επιστροφής δειγμάτων εδάφους), θα αποδείξει την ικανότητα ακριβούς προσεδάφισης σε έναν κύκλο 20 χιλιομέτρων και θα παρουσιάσει την ικανότητα κινητικότητας μεγάλου βεληνεκούς στην επιφάνεια του κόκκινου πλανήτη για την συλλογή και μελέτη μεγαλύτερης ποικιλίας δειγμάτων εδάφους Βίντεο: O William Shatner (ο κάπτεν Κερκ του Star Trek που θα παρουσιάσει ζωντανά την προσεδάφιση από την NASA TV) εξηγεί τα στάδια και τις λεπτομέρειες της εισόδου στην ατμόσφαιρα και της προσεδάφισης του ρόβερ  Η ιστοσελίδα της αποστολής: http://mars.jpl.nasa.gov/msl/ Ζωντανές μεταδόσεις της προσεδάφισης: NASA TV: http://www.nasa.gov/ntv NASA JPL Live: http://www.ustream.tv/NASAJPL2 Curiosity Cam: http://www.ustream.tv/NASAJPL ESA's European Space Operations Centre: http://www.esa.int/esaCP/SEMRLUSX55H_index_0.html Universe Today’s Live Webcast: http://www.youtube.com/universetoday/

www.ofa.gr

Το νέο Ενημερωτικό του Ομίλου

Κυκλοφόρησε το νέο ενημερωτικό του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας.

Περιεχόμενα:

όλα τα τελευταία νέα του Ομίλου
φωτογραφίες από εκδηλώσεις
αστρονομικό ημερολόγιο τριμήνου
φωτογραφίες από την ομάδα παρατήρησης
άρθρο του Θ. Γιαουρτσή για την κατασκευή αστεροσκοπείου

Διαβάστε το online

www.ofa.gr

Δραματικές αλλαγές παρατηρούνται σε μακρινό πλανήτη

 Αστρονόμοι χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble παρατήρησαν δραματικές αλλαγές στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας ενός μακρινού πλανήτη. Αμέσως μετά από ένα βίαιο ξέσπασμα του μητρικού του άστρου, έντονη ακτινοβολία Χ έφτασε στον πλανήτη εξατμίζοντας ένα ποσοστό της ατμόσφαιρας του. Οι παρατηρήσεις μας δίνουν μια γεύση από τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες και κλίματα σε πλανήτες εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

 Ο αστρονόμος Alain Lecavelier des Etangs (CNRS-UPMC, Γαλλία) και η ομάδα του, χρησιμοποίησαν το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble και παρατήρησαν την ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη HD 189733b [1] στις αρχές του 2010 και στο τέλος του 2011, καθώς διερχόταν μπροστά από το μητρικό άστρο του [2]. Κατά την διάρκεια της διάβασης, η ατμόσφαιρα του πλανήτη άφησε την χημική της υπογραφή στο φως του άστρου, επιτρέποντας στους αστρονόμους να αποκωδικοποιήσουν ό,τι συμβαίνει σε κλίμακες πολύ μικρές για άμεση απεικόνιση. Οι παρατηρήσεις έγιναν με σκοπό να επιβεβαιώσει η ομάδα το ίδιο φαινόμενο που συνέβη σε διαφορετικό πλανητικό σύστημα: την εξάτμιση της ατμόσφαιρας ενός εξωπλανήτη (heic0403)

 Ο HD 189733b έχει γαλάζιο ουρανό όπως η Γη, αλλά τίποτε άλλο κοινό. Είναι ένας τεράστιος αέριος γίγαντας, παρόμοιος με τον Δία, αλλά είναι πάρα πολύ κοντά στο άστρο του, το ένα τριακοστό της απόστασης Γης - Ηλίου. Αν και το άστρο είναι ελάχιστα πιο μικρό και ψυχρό από τον Ήλιο, το κλίμα του πλανήτη είναι εξαιρετικά θερμό στους 1000 βαθμούς Κελσίου, και η ανώτερη ατμόσφαιρά του βομβαρδίζεται από έντονη ακτινοβολία, ακραία υπεριώδη και Χ. Έτσι είναι ιδανικός υποψήφιος μελέτης των επιπτώσεων ενός άστρου σε πλανητική ατμόσφαιρα

 “Η πρώτη σειρά παρατηρήσεων ήταν απογοητευτική” δηλώνει ο Lecavelier,“ επειδή δεν έδειξαν κανένα ίχνος της ατμόσφαιρας του. Καταλάβαμε ότι είδαμε κάτι πιο ενδιαφέρον στην δεύτερη σειρά παρατηρήσεων”

 Οι δεύτερες παρατηρήσεις το 2011, έδειξαν μια δραματική αλλαγή, με σαφή σημάδια νεφών αερίου που δραπέτευαν από τον πλανήτη με ρυθμό τουλάχιστον 1000 τόνων το δευτερόλεπτο. “Δεν επιβεβαιώσαμε μόνο το γεγονός ότι μερικές ατμόσφαιρες εξατμίζονται”, εξηγεί ο Lecavelier, “είδαμε και τις συνθήκες της ατμόσφαιρας που εξατμίζονταν, να αλλάζουν με τον χρόνο. Κανείς δεν το κατάφερε αυτό”

 Η επόμενη ερώτηση είναι: γιατί συμβαίνει αυτό;

 Παρά την ακραία θερμοκρασία στον πλανήτη, η ατμόσφαιρα του δεν είναι τόσο θερμή ώστε να εξατμίζεται με τον ρυθμό που παρατηρήθηκε το 2011. Αντίθετα πιστεύεται ότι η εξάτμιση οφείλεται στην έντονη ακτινοβολία από ακτίνες Χ και ακραίες υπεριώδεις από το μητρικό άστρο HD 189733A, η οποία είναι 20 φορές ισχυρότερη από την ακτινοβολία του Ήλιου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο HD 189733b είναι ένας γιγάντιος πλανήτης πολύ κοντά στο άστρο του, τότε η δόση των ακτίνων Χ είναι 3 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή που δέχεται η Γη.

 Αποδείξεις που υποστηρίζουν την εξάτμιση λόγω των ακτίνων Χ, δίνει και ο δορυφόρος Swift, ο οποίος αντίθετα με το Hubble, παρατηρεί το άστρο και στο τμήμα του φάσματος των ακτίνων Χ. Λίγες ώρες πριν την δεύτερη παρατήρηση του Hubble, το Swift κατέγραψε μια έντονη λάμψη στην επιφάνεια του άστρου, κατά την διάρκεια της οποίας το άστρο έγινε 4 φορές φωτεινότερο στις ακτίνες Χ.

 “Οι εκπομπές ακτίνων Χ είναι ένα μικρό μέρος της συνολικής ακτινοβολίας του άστρου, αλλά έχουν  αρκετή ενέργεια έτσι ώστε να προκαλέσουν την εξάτμιση της ατμόσφαιρας”, εξηγεί ο Peter Wheatley (Πανεπιστήμιο Warwick, Αγγλία). “Ήταν η φωτεινότερη έκλαμψη ακτίνων Χ που παρατηρήθηκε στο HD 189733A, και μοιάζει πολύ πιθανό ότι το αποτέλεσμα της στον πλανήτη είναι η εξάτμιση που παρατηρήθηκε μερικές ώρες αργότερα από το Hubble.”

 Οι ακτίνες Χ έχουν αρκετή ενέργεια ώστε να θερμάνουν τα αέρια της ανώτερης ατμόσφαιρας σε δεκάδες χιλιάδες βαθμούς, μια θερμοκρασία που τους δίνει την δυνατότητα να ξεφύγουν από την βαρυτική έλξη του πλανήτη. Παρόμοιο φαινόμενο, αν και σε πολύ μικρότερη κλίμακα, παρατηρείται στην ατμόσφαιρα της Γης όταν καταφθάνει σύννεφο πλάσματος από μια ηλιακή έκλαμψη και πλήττει την ιονόσφαιρα της, διαταράσσοντας τις επικοινωνίες.

 Ενώ η ομάδα πιστεύει ότι η λάμψη των ακτίνων Χ είναι η πιθανότερη αιτία της αλλαγής των ατμοσφαιρικών συνθηκών στον HD 189733b, υπάρχουν και άλλες πιθανές εξηγήσεις. Για παράδειγμα μπορεί το κανονικό επίπεδο των ακτίνων Χ να αυξήθηκε κατά το διάστημα 2010 έως 2011, σε μια εποχική διαδικασία παρόμοια με τον ενδεκαετή κύκλο του Ήλιου μας.

 Ανεξάρτητα από τις λεπτομέρειες του τι ακριβώς συνέβη στην ατμόσφαιρα του HD 189733b, που η ομάδα ελπίζει να διευκρινίσει μέσω μελλοντικών παρατηρήσεων με το Hubble και το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων Χ, XMM-Newton της ESA, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πλανήτης επλήγη από μια αστρική έκλαμψη, και ότι ο ρυθμός της εξάτμισης της ατμόσφαιρας του πλανήτη πολλαπλασιάστηκε.

 Η έρευνα δεν αφορά μόνο σε πλανήτες τύπου Δία. Αρκετές πρόσφατες ανακαλύψεις βραχωδών πλανητών τύπου “υπερ-Γης” σε κοντινή απόσταση από το άστρο τους, πιστεύεται ότι είναι απομεινάρια πλανητών όπως ο HD 189733b, μετά την πλήρη εξάτμιση της ατμόσφαιρας τους. [3]

 Σημειώσεις

 [1] Ο HD 189733b είναι ένας “καυτός Δίας” σε τροχιά γύρω από το άστρο HD 189733A, σε απόσταση περίπου 60 ετών φωτός από την Γη. Οι πλανήτες τύπου καυτού Δία είναι αέριοι γίγαντες με τροχιά πολύ κοντά στο άστρο τους. Ο HD 189733b βρίσκεται πολύ κοντά στο άστρο του, περίπου το ένα τριακοστό της απόστασης Γης - Ηλίου, φθάνοντας έτσι σε θερμοκρασίες 1000 βαθμών Κελσίου. Μια περιφορά γύρω από το άστρο του διαρκεί μόνο 53 ώρες και έχει 10% περισσότερη μάζα από τον Δία. Ακόμη και ο Ερμής, ο κοντινότερος πλανήτης στον Ήλιο, βρίσκεται σε δεκαπλάσια απόσταση απ’ ότι ο HD 189733b. Ο πλανήτης έχει μια θολή ατμόσφαιρα που αποτελείται κυρίως από υδρογόνο, η οποία διαχέει τα μικρότερα μήκη κύματος, που σημαίνει ότι φαίνεται γαλάζια. Το άστρο του, HD 189733A, έχει το 80% της μάζας και λίγο παραπάνω από τα τρία τέταρτα της διαμέτρου του Ήλιου, είναι 800 βαθμούς ψυχρότερο και ελαφρά πιο κοκκινωπό στο χρώμα. Είναι μέρος διπλού αστρικού συστήματος μαζί με το αστέρι HD 189733B (δεν πρέπει να συγχέεται με τον πλανήτη, HD 189733b), το οποίο είναι αρκετές χιλιάδες φορές πιο μακριά και πολύ μικρότερο από το HD 189733A και έτσι δεν έχει καμιά επίδραση στον πλανήτη.

 [2] Η μέθοδος παρατήρησης των εξωπλανητών λέγεται μέθοδος της διάβασης, επειδή εκμεταλλεύεται την διάβαση του πλανήτη μπροστά από τον δίσκο του μητρικού του άστρου. Μόνο ένα μικρό ποσοστό εξωπλανητών μπορούν να μελετηθούν με την μέθοδο της διάβασης, καθώς απαιτεί το τροχιακό επίπεδο του πλανήτη να φαίνεται εντελώς πλευρικά από την δική μας προοπτική. Εκεί όπου έχει εφαρμογή η μέθοδος είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο. Οι παρατηρήσεις έγιναν με τον φασματογράφο του Hubble, ο οποίος αναλύει το φως του άστρου στα επιμέρους χρώματα του, όπως ένα πρίσμα. Οι σχετικές φωτεινότητες των διαφορετικών χρωμάτων του φωτός φέρουν πολλές πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων των αποτυπωμάτων των ειδών, των ιδιοτήτων, της ποσότητας και ακόμη της κίνησης των αερίων τα οποία διαπέρασε. Σε αυτήν την περίπτωση, η ομάδα ερευνούσε για υδρογόνο (το κύριο συστατικό της ατμόσφαιρας του HD 189733b) το οποίο διέφυγε από την ατμόσφαιρα του.

 [3] Οι υπερ-Γαίες είναι είναι μια κατηγορία από βραχώδεις εξωπλανήτες, παρόμοιοι με την Γη, αλλά με αρκετές φορές περισσότερη μάζα. Υπερ-Γαίες που βρίσκονται στην βιώσιμη ζώνη του άστρου τους (εκεί όπου η θερμοκρασία επιτρέπει το νερό να βρίσκεται σε υγρή μορφή), θεωρούνται καλοί υποψήφιοι για την ύπαρξη ζωής. Οι εξωπλανήτες Kepler-10b και CoRoT-7b χαρακτηρίζονται ως υπερ-Γαίες, αλλά είναι πολύ κοντά στα άστρα τους για να διατηρήσουν νερό σε υγρή μορφή. Θεωρούνται σαν τα πετρώδη απομεινάρια πλανητών σαν τον HD 189733b που έχουν χάσει όλη την ατμόσφαιρα τους από εξάτμιση.

ΟΦΑ/ spacetelescope.org

www.ofa.gr

Νέος τρόπος ανίχνευσης της ατμόσφαιρας των εξωπλανητών - Ο Ταυ Βοώτη βήτα τελικά αποκαλύφθηκε

 Για πρώτη φορά μια έξυπνη νέα τεχνική επέτρεψε στους αστρονόμους να μελετήσουν την ατμόσφαιρα ενός εξωπλανήτη λεπτομερώς - ακόμη και όταν ο πλανήτης δεν διέρχεται μπροστά από το άστρο του. Διεθνής ομάδα αστρονόμων, χρησιμοποιώντας το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο του ESO, VLT, ανίχνευσε απευθείας την αμυδρή λάμψη του πλανήτη Ταυ Βοώτη βήτα. Μελέτησαν την ατμόσφαιρα του και κατέγραψαν, για πρώτη φορά με ακρίβεια, την τροχιά και την μάζα του, λύνοντας στην πορεία, ένα δεκαπενταετές πρόβλημα. Παραδόξως η ομάδα ανακάλυψε ότι η ατμόσφαιρα του πλανήτη είναι ψυχρότερη σε μεγαλύτερο υψόμετρο, το αντίθετο από ό, τι αναμενόταν. Τα αποτελέσματα δημοσιεύονται στο περιοδικό Nature της 28ης Ιουνίου 2012.

 Ο πλανήτης Ταυ Βοώτη βήτα [1] ήταν ανάμεσα στους πρώτους που ανακαλύφθηκαν το 1996 και είναι ένας από τους πιο κοντινούς μας. Αν και το αστέρι που τον φιλοξενεί είναι εύκολα ορατό στο γυμνό μάτι, ο πλανήτης φυσικά και δεν είναι, και μέχρι τώρα μπορούσε να ανιχνευθεί μόνο μέσω της βαρυτικής του επίδρασης στο άστρο. Ο Ταυ Βοώτη βήτα είναι ένας μεγάλος “καυτός Δίας” που περιφέρεται πολύ κοντά στο μητρικό του άστρο.

 Όπως πολλοί εξωπλανήτες, δεν διέρχεται μπροστά από το άστρο του (όπως η πρόσφατη διάβαση της Αφροδίτης). Έως τώρα τέτοιες διαβάσεις ήταν απαραίτητες για να γίνει δυνατή η μελέτη της ατμόσφαιρας τέτοιων πλανητών: όταν ο πλανήτης διέρχεται μπροστά από το άστρο του, αποτυπώνονται οι ιδιότητες της ατμόσφαιρας του στο φως του άστρου. Καθώς δεν περνάει κανένα αστρικό φως από την ατμόσφαιρα του Ταυ Βοώτη βήτα, δεν ήταν δυνατόν να μελετηθεί.

 Αλλά τώρα, μετά από 15 χρόνια προσπαθειών για την μελέτη της αμυδρής λάμψης από εξωπλανήτες τύπου καυτού Δία, οι αστρονόμοι τελικά κατάφεραν να ανιχνεύσουν αξιόπιστα την δομή της ατμόσφαιρας του Ταυ Βοώτη βήτα συνάγοντας με ακρίβεια την μάζα του για πρώτη φορά. Η ομάδα χρησιμοποίησε τον φασματογράφο CRIRES [2] του Πολύ Μεγάλου Τηλεσκοπίου VLT στο αστεροσκοπείο Παρανάλ στην Χιλή. Συνδύασαν υπέρυθρες παρατηρήσεις υψηλής ποιότητας (σε μήκη κύματος γύρω στα 2,3 μικρά) [3] με ένα έξυπνο τέχνασμα για να εξάγουν το αδύναμο σήμα του πλανήτη από το πολύ ισχυρότερο σήμα του μητρικού άστρου του [4].

 Ο επικεφαλής συγγραφέας της εργασίας Matteo Brogi (Αστεροσκοπείο Leiden, Ολλανδία) εξηγεί: “Χάρη στις υψηλής ποιότητας παρατηρήσεις μέσω του VLT και του CRIRES, μπορέσαμε να μελετήσουμε το φάσμα του συστήματος με περισσότερη λεπτομέρεια απ’ ό,τι ήταν δυνατόν έως τώρα. Μόνο το 0,01% του φωτός που βλέπουμε προέρχεται από τον πλανήτη και το υπόλοιπο από το άστρο, έτσι δεν ήταν τόσο εύκολο”

 Οι περισσότεροι εξωπλανήτες ανακαλύφθηκαν μέσω της βαρυτικής τους επίδρασης στα μητρικά τους άστρα, γεγονός που περιορίζει την πληροφορία που μπορεί να αντληθεί για την μάζα τους, επιτρέποντας έτσι να υπολογιστεί μόνο το κατώτερο όριο μάζας για τον πλανήτη [5]. Η νέα μέθοδος που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά εδώ, είναι πολύ πιο ισχυρή. Παρατηρώντας το φως του πλανήτη απευθείας, επέτρεψε στους αστρονόμους να μετρήσουν την κλίση της τροχιάς του πλανήτη και έτσι να υπολογίσουν με ακρίβεια την μάζα του. Με τον εντοπισμό των αλλαγών στην κίνηση του πλανήτη καθώς περιφέρεται γύρω από το άστρο του, η ομάδα προσδιόρισε, με αξιοπιστία για πρώτη φορά, ότι η τροχιά του Ταυ Βοώτη βήτα έχει κλίση 44 μοιρών και ότι ο πλανήτης έχει μάζα εξαπλάσια του Δία.

 “Οι νέες παρατηρήσεις με το VLT έλυσαν ένα πρόβλημα 15 ετών σχετικά με την μάζα του Ταυ Βοώτη βήτα. Και η νέα τεχνική μας επιτρέπει να μελετήσουμε τις ατμόσφαιρες εξωπλανητών που δεν διέρχονται μπροστά από τα άστρα τους, καθώς και να μετρήσουμε με ακρίβεια τις μάζες τους, κάτι που ήταν αδύνατο έως τώρα”, δηλώνει ο Ignas Snellen (Αστεροσκοπείο Leiden, Ολλανδία). “Είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός”

 Εκτός από την ανίχνευση του σήματος της ατμόσφαιρας και της μέτρησης της μάζας του Ταυ Βοώτη βήτα, η ομάδα εξέτασε και την ατμόσφαιρα του μετρώντας το ποσοστό του διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και την θερμοκρασία σε διαφορετικά υψόμετρα μέσω της σύγκρισης των παρατηρήσεων και των θεωρητικών μοντέλων. Ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα της εργασίας αυτής είναι ότι οι νέες παρατηρήσεις έδειξαν μια ατμόσφαιρα με θερμοκρασία που πέφτει όσο αυξάνει το υψόμετρο. Αυτό το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο της θερμοκρασιακής αναστροφής- μια αύξηση της θερμοκρασίας με το ύψος - κάτι που παρατηρείται στις ατμόσφαιρες εξωπλανητών με χαρακτηριστικά καυτού Δία [6] [7].

 Οι παρατηρήσεις με το VLT δείχνουν ότι η φασματοσκοπία υψηλής ανάλυσης από επίγεια τηλεσκόπια, είναι ένα πολύτιμο εργαλείο λεπτομερούς ανάλυσης της ατμόσφαιρας εξωπλανητών που δεν διέρχονται μπροστά από το μητρικό τους άστρο. Η ανίχνευση διαφορετικών μορίων στο μέλλον θα επιτρέψει στους αστρονόμους να μάθουν περισσότερα σχετικά με τις ατμοσφαιρικές συνθήκες του πλανήτη. Κάνοντας μετρήσεις κατά μήκος της τροχιάς του, θα μπορούν ακόμη να παρακολουθούν τις ατμοσφαιρικές αλλαγές κατά την διάρκεια μιας ολόκληρης ημέρας στον πλανήτη.

 “Η έρευνα δείχνει τις τεράστιες δυνατότητες των σημερινών και μελλοντικών επίγειων τηλεσκοπίων, όπως το E-ELT. Ίσως μια μέρα να ανακαλύψουμε και αποδείξεις βιολογικής δραστηριότητας σε πλανήτες σαν τη Γη με τον τρόπο αυτό¨, καταλήγει ο Ignas Snellen.

Σημειώσεις

 [1] Το όνομα του πλανήτη, Ταυ Βοώτη βήτα, προέρχεται από το όνομα του άστρου, Ταυ Βοώτη, και το “βήτα” που υποδηλώνει ότι πρόκειται για τον πρώτο πλανήτη που ανακαλύφθηκε γύρω από αυτό το άστρο. Η ονομασία Ταυ Βοώτη άλφα χρησιμοποιείται για το ίδιο το άστρο.

 [2] CRyogenic InfraRed Echelle Spectrometer

 [3] Στα υπέρυθρα μήκη κύματος, το μητρικό άστρο εκπέμπει λιγότερο φως απ’ ότι στα οπτικά μήκη κύματος, έτσι γίνεται ευκολότερος ο διαχωρισμός του ασθενούς σήματος του πλανήτη.

 [4] Η μέθοδος χρησιμοποιεί την ταχύτητα του πλανήτη πάνω στην τροχιά του γύρω από το άστρο, για να ξεχωρίσει την ακτινοβολία του πλανήτη από αυτή του άστρου αλλά και από σήματα που προέρχονται από την ατμόσφαιρα της Γης. Η ίδια ομάδα αστρονόμων δοκίμασε την μέθοδο και σε πλανήτη που διέρχεται μπροστά από το άστρο του, μετρώντας την τροχιακή του ταχύτητα κατά την διάρκεια της διάβασης.

 [5] Αυτό συμβαίνει επειδή η κλίση της τροχιάς είναι συνήθως άγνωστη. Εάν η τροχιά έχει κλίση σε σχέση με την γραμμή θέασης ως προς την Γη και ο πλανήτης έχει μεγάλη μάζα, παρατηρείται η ίδια κίνηση του άστρου σαν να υπήρχε ελαφρύτερος πλανήτης με λιγότερη κεκλιμένη τροχιά, και έτσι δεν είναι δυνατός ο διαχωρισμός των δυο επιδράσεων.

 [6] Οι θερμικές αναστροφές διακρίνονται από μοριακά χαρακτηριστικά στην εκπομπή του φάσματος παρά στην απορρόφηση, όπως ερμηνεύθηκε σε φωτομετρικές παρατηρήσεις πλανητών τύπου καυτού Δία από το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer. Ο εξωπλανήτης HD209458b είναι το καλύτερα μελετημένο παράδειγμα θερμικών αναστροφών σε ατμόσφαιρα εξωπλανήτη.

 [7] Η παρατήρηση συμφωνεί με το μοντέλο στο οποίο η δυνατή υπεριώδης ακτινοβολία που συνδέεται με χρωμοσφαιρική δραστηριότητα - παρόμοια με την δραστηριότητα του μητρικού άστρου του Ταυ Βοώτη βήτα - ευθύνεται για την αναστολή της θερμοκρασιακής αναστροφής.

 Περισσότερες πληροφορίες

 Η εργασία θα παρουσιαστεί με τίτλο: “Η υπογραφή της τροχιακής κίνησης από την πλευρά της ημέρας του πλανήτη Ταυ Βοώτη βήτα” στο περιοδικό Nature στις 28 Ιουνίου 2012.

 Η ομάδα αποτελείται από τους Matteo Brogi (Αστεροσκοπείο Leiden, Ολλανδία), Ignas A. G. Snellen (Αστεροσκοπείο Leiden, Ολλανδία), Remco J. de Kok (SRON, Ουτρέχτη, Ολλανδία), Simon Albrecht (ΜΙΤ, ΗΠΑ), Jayne Birkby (Αστεροσκοπείο Leiden, Ολλανδία) και Ernst J. W. de Mooij (Πανεπιστήμιο Τορόντο, Καναδάς, Αστεροσκοπείο Leiden, Ολλανδία)

 Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.
 Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.
 Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
 Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.
 Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.
 Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.

Όμιλος Φίλων Αστρονομίας / ESO

www.ofa.gr