Ιστορία και Εξέλιξη των Ιδεών στη Φυσική

Κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης, το βιβλίο Ιστορία και Εξέλιξη των Ιδεών στη Φυσική, του κ. Χάρη Βάρβογλη, καθηγητή στο Τμήμα Φυσικής του Α.Π.Θ.

"Από τον 6ο αιώνα προ Χριστού μέχρι σήμερα, από την Ιωνία μέχρι τις ΗΠΑ, από τις πρώτες ιδέες για την κίνηση μέχρι τη θεωρία του χάους, αυτό το βιβλίο είναι μια συναρπαστική διαδρομή στον χρόνο, στον χώρο και στην ανθρώπινη σκέψη.
Η Ιστορία της Φυσικής δεν θα ήταν σωστή ιστορία, αν δεν περιείχε και τις ιστορίες των Φυσικών (ή των φυσικών φιλοσόφων). Σύντομη και περιεκτική, αυτή η αναδρομή κερδίζει με άνεση τα στοιχήματα της πληρότητας και της σαφήνειας, αλλά και ένα ακόμα, ίσως το πιο δύσκολο για βιβλία αυτού του είδους: το στοίχημα της καθήλωσης του αναγνώστη από σελίδα σε σελίδα.
Για τον φοιτητή των θετικών επιστημών και για τον καθηγητή της Μέσης Εκπαίδευσης το βιβλίο θα αποδειχτεί ένα πολύτιμο βοήθημα, που θα συναρμολογήσει στη σκέψη του, σκαλί-σκαλί, το όλο οικοδόμημα της Φυσικής.
Για τον μη ειδικό αναγνώστη θα αποτελέσει ευχάριστη έκπληξη το πόσο εύληπτη και ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι μια παρουσίαση της ιστορίας και της εξέλιξης των ιδεών στη Φυσική."

Ο Χάρης Βάρβογλης γεννήθηκε το 1949 στη Θεσσαλονίκη και αποφοίτησε το 1967 από το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Σπούδασε Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), από όπου πήρε πτυχίο το 1972 και το Διδακτορικό το 1980. Το 1983 διορίσθηκε ως Λέκτορας στο Τμήμα Φυσικής του Α.Π.Θ. και σήμερα είναι Καθηγητής στο ίδιο Τμήμα.
Έχει εργασθεί ως ερευνητικός συνεργάτης στο Πρόγραμμα Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Maryland στις ΗΠΑ και ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris XI στη Γαλλία.
Έχει διατελέσει Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας (1998-2002), καθώς και Γενικός Γραμματέας (2007-2009) και Πρόεδρος (2009-2010) του ΚΔΕΜΤ Νόησις.
Αρθογραφεί τακτικά στο ένθετο BHMAScience της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ της Κυριακής.

Ευχαριστούμε τον καθηγητή κ. Βάρβογλη για το αντίτυπο που χάρισε στον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας και ευχόμαστε καλή επιτυχία στην έκδοση!

www.ofa.gr

Aστεροειδής Lutetia: αναμνήσεις από το παρελθόν

Το διαστημόπλοιο της ΕSA Rosetta έστειλε μοναδικές εικόνες από τον αστεροειδή Lutetia, ένα πρωτόλειο ουράνιο σώμα, απομεινάρι της εποχής που δημιουργήθηκαν οι πλανήτες του ηλιακού συστήματος. Περνώντας κοντά από τον αστεροειδή, το διαστημόπλοιο Rosetta συγκέντρωσε στοιχεία αρκετά για να επιβεβαίωσουν την προσπάθεια του να αποκτήσει μία μεταλλική καρδιά.

Στις 10 Ιουλίου 2010, το διαστημόπλοιο Rosetta, το οποίο κινούταν με ταχύτητα 54,000 km/hr, πέρασε σε απόσταση μικρότερη των 3,170 km από τον αστεροειδή Lutetia. Μέχρι την ημέρα εκείνη, ο αστεροειδής μήκους 130 km ήταν ο μεγαλύτερος που είχε συναντήσει το διαστημόπλοιο. Από τότε, οι επιστήμονες μελετούν τα δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί στη διάρκεια της συνάντησης τους.

Στο ταξίδι του μέχρι σήμερα, το διαστημόπλοιο Rosetta έχει συναντήσει πληθώρα αντικειμένων, τα οποία ήταν θραύσματα μεγαλύτερων ουράνιων σωμάτων. Ωστόσο, τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τη συνάντηση του με τον αστεροειδή Lutetia οδήγησαν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα μικρόκοσμο που έχει ρίζες του βαθιά μέσα στην ιστοριά του ηλιακού συστήματος.

Τμήματα της επιφάνειας του αστεροειδή Lutetia που απεικονίζονται στις εικόνες που συγκέντρωσε η κάμερα OSIRIS εκτιμάται πως είναι 3,6 δισεκατομμυρίων χρόνων. 'Αλλα τμήματά του είναι σχετικά μικρής ηλικίας για τα αστρονομικά δεδομένα, 50 - 80 εκατομμυρίων χρόνων.

Οι αστρονόμοι για να εκτιμήσουν την ηλικία πλανητών, φεγγαριών και αστεροειδών χρησιμοποιούν σαν μέτρο τον αριθμό των κρατήρων που υπάρχουν στην επιφάνειά τους. Κάθε κοίλωμα της επιφάνειας τους έχει σχηματιστεί από την πρόσκρουση κάποιου μικρού ή μεγαλύτερου αντικειμένου.

Όσο παλαιότερη είναι η επιφάνεια, τόσο περισσότερα είναι τα σημάδια από τις προσκρούσεις που έχει δεχθεί. Με τον τρόπο αυτό, οι αστρονόμοι χαρακτήρισαν τμήματα του αστεροειδή Lutetia που είναι γεμάτα από κρατήρες σαν μεγαλύτερης ηλικίας. Από την άλλη, στα μικρότερης ηλικίας τμήματα της επιφάνειας του διακρίνονται τα ίχνη κατολισθήσεων, οι οποίες προκλήθηκαν από τις δονήσεις διαδοχικών προσκρούσεων σε γειτονικές περιοχές.

Τα απομεινάρια από τις προσκρούσεις πληθώρας αντικειμένων στην επιφάνει του αστεροειδή Lutetia διασκορπίστηκαν σχηματίζοντας ένα στρώμα από θρυμματισμένους βράχους με πάχος 1 km.

Σε όλη την επιφάνεια του αστεροειδή Lutetia διακρίνονται ακόμα βραχώδη όγκοι, κάποιοι από τους οποίους έχουν μήκος 300 μέχρι 400 m, δηλαδή είναι περίπου μισοί σε μέγεθος από τον Ayers Rock στην Aυστραλία.

Το μέγεθος κάποιων συγκρούσεων θα πρέπει να ήταν τόσο μεγάλο που ολόκληρα κομμάτια να αποκολλήθηκαν, σμιλεύοντας μέσα στο πέρασμα του χρόνου τον ιδιαίτερα κακοποιημένο αστεροειδή Lutetia που αντικρίζουμε σήμερα.

«Πιστεύουμε ότι η μορφή του αστεροειδή Lutetia ήταν πολύ διαφορετική όταν πρωτοσχηματίστηκε,» σημείωσε ο Holger Sierks από το Max-Planck-Institut für Sonnensystemforschung στο Lindau της Γερμανίας. «Θα πρέπει να είχε στρογγυλό σχήμα»

Μετρήσεις από διαφορετικές περιοχές που πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια του φασματογράφου VIRTIS, με τον οποίο είναι εξοπλισμένο το διαστημόπλοιο Rosetta, δείχνουν ότι η σύνθεση του αστεροειδή Lutetia είναι ομοιόμορφη.

«Είναι εντυπωσιακό πως ένα αντικείμενο τέτοιου μεγέθους φέρει στην επιφάνειά του σημάδια από γεγονότα που συνέβησαν σε τόσο διαφορετικές χρονικές περιόδους, ενώ δεν παρατηρείται καμία αλλαγή στη σύνθεση της επιφάνειάς του», πρόσθεσε ο Fabrizio Capaccioni, από το INAF στη Ρώμη της Ιταλίας.

Και αυτό είναι μόνο η αρχή του μυστηρίου.

Πηγη: http://www.esa.int

www.ofa.gr

Έρις, ο μακρινός δίδυμος του Πλούτωνα

Αστρονόμοι μέτρησαν με ακρίβεια την διάμετρο της Έριδος, του απομακρυσμένου νάνου πλανήτη, καθώς περνούσε μπροστά από ένα αμυδρό άστρο. Το γεγονός καταγράφηκε στο τέλος του 2010 από τηλεσκόπια στην Χιλή, συμπεριλαμβανομένου και του βελγικού τηλεσκοπίου TRAPPIST στο Αστεροσκοπείο La Silla του ESO. Οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι η Έρις είναι σχεδόν πανομοιότυπη σε μέγεθος με τον νάνο πλανήτη Πλούτωνα. Εμφανίζει μια πολύ ανακλαστική επιφάνεια, υποδεικνύοντας την ομοιόμορφη κάλυψη της από ένα λεπτό στρώμα πάγου, πιθανότατα μιας παγωμένης ατμόσφαιρας. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο τεύχος της 27ης Οκτωβρίου του περιοδικού Nature.

Τον Νοέμβριο του 2010 η Έρις πέρασε μπροστά από ένα αμυδρό άστρο, ένα φαινόμενο που αποκαλείται απόκρυψη και είναι πολύ σπάνιο και δύσκολο στην παρατήρηση καθώς ο νάνος πλανήτης είναι πολύ μικρός και απομακρυσμένος. Η επόμενη ευκαιρία απόκρυψης άστρου από την Έριδα είναι το 2013. Οι αποκρύψεις προσφέρουν τον πιο ακριβή - και συχνά τον μοναδικό - τρόπο μέτρησης του μεγέθους και του σχήματος των απομακρυσμένων σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος.

"Η παρατήρηση των αποκρύψεων από μικρά σώματα πέραν του Ποσειδώνα, απαιτεί μεγάλη ακρίβεια και προσεκτικό σχεδιασμό. Εκτός από το να την επισκεφθούμε, είναι ο καλύτερος τρόπος για να μετρήσουμε την Έριδα" εξηγεί ο Bruno Sicardy επικεφαλής της έρευνας.

Παρατηρήσεις της απόκρυψης επιχειρήθηκαν από 26 τοποθεσίες σε όλη την Γη στις οποίες θα ήταν ορατό το φαινόμενο, συμπεριλαμβανομένων και ερασιτεχνικών αστεροσκοπείων. Όμως μόνο δύο τοποθεσίες (και οι δύο στην Χιλή) είχαν επιτυχία. Η μια παρατήρηση έγινε στο Αστεροσκοπείο La Silla του ESO χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο TRAPPIST (TRAnsiting Planets and PlanetesImals Small Telescope) και η άλλη στο San Pedro de Atacama με δύο τηλεσκόπια. Και τα τρία όργανα κατέγραψαν την απότομη πτώση στην φωτεινότητα του άστρου καθώς περνούσε από μπροστά του η Έρις.

Οι παρατηρήσεις έδειξαν ότι η Έρις έχει σχεδόν σφαιρικό σχήμα. Ένας παράγοντας που θα μπορούσε να επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν η παρουσία υψηλών ορεινών όγκων στον νάνο πλανήτη, ένα γνώρισμα όμως που δεν συναντιέται σε μεγάλα παγωμένα σώματα.

Η Έρις ταξινομήθηκε ως μεγάλο σώμα του εξώτερου Ηλιακού Συστήματος το 2005 και η ανακάλυψη της οδήγησε στην δημιουργία μιας νέας κατηγορίας αντικειμένων τα οποία ονομάζουμε νάνους πλανήτες και στην οποία κατατάχθηκε και ο Πλούτωνας, χάνοντας τον τίτλο του πλανήτη το 2006. Η 'Ερις βρίσκεται τρεις φορές πιο μακρυά από τον Ήλιο απ' ότι ο Πλούτωνας.

Σύμφωνα με παλαιότερες παρατηρήσεις η Έρις, με διάμετρο 3000 χιλιόμετρα, ήταν 25% μεγαλύτερη από τον Πλούτωνα. Με τα νέα στοιχεία έχουν και οι δύο το ίδιο μέγεθος, με την Έριδα να έχει διάμετρο 2326 χιλιομέτρων (με ακρίβεια 12 χιλιομέτρων) ενώ η διάμετρος του Πλούτωνα κυμαίνεται από 2300 έως 2400 χιλιόμετρα. Η ακριβής μέτρηση της διαμέτρου του Πλούτωνα δεν είναι δυνατή λόγω της ύπαρξης ατμόσφαιρας, η οποία αλλοιώνει τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την παρατήρηση των αποκρύψεων αστέρων από τον νάνο πλανήτη. Η μάζα της Έριδος υπολογίστηκε μέσω της κίνησης του δορυφόρου της, Δυσνομίας, και είναι 27% μεγαλύτερη από την μάζα του Πλούτωνα. Συνδυαζόμενη με την διάμετρο της προκύπτει μια πυκνότητα 2.52 gr/cm³.

"Η πυκνότητα υποδηλώνει ότι η Έρις είναι μάλλον ένα μεγάλο βραχώδες σώμα καλυμμένο από ένα σχετικά λεπτό μανδύα πάγου, πάχους περίπου 100 χιλιομέτρων" σχολιάζει ο ερευνητής Emmanuel Jehin.

Η επιφάνεια της Έριδος είναι πολύ ανακλαστική, ανακλώντας το 96% του ηλιακού φωτός που φτάνει σε αυτήν, (πιο πολύ και από το φρέσκο χιόνι) καθιστώντας την έτσι ένα από τα πιό ανακλαστικά σώματα του Ηλιακού Συστήματος, όπως το παγωμένο φεγγάρι του Κρόνου, ο Εγκέλαδος. Η επιφάνειά της αποτελείται πιθανόν από ένα μείγμα πάγου πλούσιου σε άζωτο και παγωμένου μεθανίου, πάχους ενός χιλιοστού.

"Το στρώμα του πάγου είναι αποτέλεσμα της συμπύκνωσης σε παγετό, της πλούσιας σε άζωτο ή μεθάνιο ατμόσφαιρας, λόγω της απομάκρυνσης του νάνου πλανήτη από τον Ήλιο εξαιτίας της τροχιάς του. Ο πάγος ξαναγίνεται αέριο όταν η Έρις πλησιάζει τον Ήλιο, με το περιήλιο της να βρίσκεται στα 5,7 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα." προσθέτει ο Jehin.

Επίσης μετρήθηκε και η θερμοκρασία επιφανείας του νάνου πλανήτη με την μέγιστη τιμή περίπου στους μείον 238 βαθμούς Κελσίου, θερμοκρασία που είναι χαμηλότερη στην νυκτερινή πλευρά της Έριδας.

"Είναι απίστευτο πόση πληροφορία μπορούμε να αντλήσουμε για ένα τόσο μικρό και μακρινό ουράνιο σώμα, απλά παρατηρώντας το, με σχετικά μικρά τηλεσκόπια, να περνάει μπροστά από ένα αμυδρό άστρο. Πέντε χρόνια μετά την δημιουργία της νέας κατηγορίας των νάνων πλανητών, γνωρίσαμε αρκετά καλά ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά μέλη της" καταλήγει ο Bruno Sicardy.

Πηγη: http://www.eso.org

www.ofa.gr

Σχολικός διαγωνισμός: "Γίνε επιστήμονας του Κασίνι για μία ημέρα"

Καλωσορίσατε στην 10η έκδοση του παγκόσμιου διαγωνισμού ''Επιστήμονας του Κασίνι για μια μέρα'' (Cassini-Scientist for a day)!

Ειδικοί επιστήμονες από τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς NASA και ESA ασχολούνται με το σχεδιασμό μελλοντικών παρατηρήσεων του διαστημόπλοιου Cassini που θα σταλεί σε σημεία που εσείς θα υποδείξετε επειδή εκτιμάτε ότι αυτά πρέπει να τα μελετήσουν οι επιστήμονες.
Ο διαγωνισμός ''Επιστήμονας του Κασίνι για μια μέρα'' (Cassini-Scientist for a day) είναι η δική σου ευκαιρία να μας προτείνεις που πιστεύεις ότι πρέπει να στραφούν οι κάμερες του διαστημικού σκάφους Cassini, κατά την επόμενη παρατήρηση του, που έχει προγραμματιστεί για το φθινόπωρο για να έχουμε ενδιαφέρουσες μετρήσεις.
Η ειδική ομάδα της NASA έχει επιλέξει τρεις πιθανούς στόχους παρατήρησης. Καθένας από τους τρεις στόχους έχει ιδιαίτερη επιστημονική αξία, και στην πραγματικότητα το Cassini θα παρατηρήσει και τους τρεις.

Η αποστολή σου είναι να αποφασίσεις ποιος από αυτούς τους τρεις στόχους έχει το μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον και να γράψεις μια έκθεση (μέχρι 500 λέξεις) που να εξηγεί τους λόγους καθώς και τι είδους γνώσεις εκτιμάς ότι μπορούμε να αποκτήσουμε μέσα από αυτή την παρατήρηση που προτείνεις.

Οι τρεις επιλεγμένοι στόχοι που θα παρατηρηθούν είναι: ο δορυφόρος Υπερίων, οι δορυφόροι Ρέα και Τιτάνας, και ο πλανήτης Κρόνος.
Ακολουθεί περιγραφή του διαστημοπλοίου Cassini-Huygens καθώς και των τριών στόχων από ειδικούς επιστήμονες της ΝASA. Στόχος σου είναι να αποκτήσεις όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τους τρεις στόχους και να επιλέξεις τον αγαπημένο σου και να μας γράψεις για αυτόν!
Οι εκθέσεις, οι οποίες θα έχουν έκταση μικρότερη των 500 λέξεων, θα αξιολογηθούν από ειδικούς επιστήμονες του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι συμμετέχοντες πρέπει να είναι από 10 έως 18 ετών. Θα υπάρξει νικητής για κάθε στόχο σε κάθε ηλικιακή κατηγορία.

Διαστημόπλοιο CASSINI-HUYGENS
Το διαστημόπλοιο Cassini-Huygens είναι μια ρομποτική αποστολή σε συνεργασία της NASA/ESA/ASI με στόχο τη μελέτη του συστήματος του Κρόνου, δηλαδή του πλανήτη Κρόνου και των δορυφόρων του. Η διαστημική αποστολή Cassini-Huygens άρχισε στις 15 Οκτωβρίου του 1997 και επτά χρόνια μετά την εκτόξευση και πολλαπλές διαπλανητικές τροχιές, τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο την 1η Ιουλίου 2004.
Το διαστημικό όχημα αποτελείται από δύο βασικά μέρη: το τροχιακό σκάφος Cassini το οποίο διαγράφει επιλεγμένες τροχιές γύρω από τον Κρόνο και τους δορυφόρους του και τον δειγματολήπτη Huygens ο οποίος αποκολλήθηκε από το Cassini στις 25 Δεκεμβρίου του 2005 και προσεδαφίστηκε στον μεγαλύτερο δορυφόρο του Κρόνου, τον Τιτάνα στις 14 Ιανουαρίου του 2005. Αυτό αποτέλεσε την πρώτη προσεδάφιση σκάφους στο εξωτερικό ηλιακό σύστημα.
Το 2008 η NASA ανακοίνωσε τη διετή επέκταση της αποστολής ονομάζοντας την Cassini Equinox Mission, ενώ ακολούθως υπήρξε και νέα επέκταση έως το 2017. Δεκαέξι Ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες συμμετέχει και η Ελλάδα και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, αποτελούν την ομάδα που είναι υπεύθυνη για το σχεδιασμό, την κατασκευή και το χειρισμό του Cassini και των οργάνων του καθώς και τη συλλογή δεδομένων.
To Cassini-Huygens είναι ένα διαστημικό σκάφος εξοπλισμένο ώστε να διερευνήσει 27 διαφορετικά επιστημονικά πεδία συλλέγοντας και αναλύοντας διάφορα δεδομένα. Το όχημα Cassini αποτελείται από 12 όργανα και το Huygens αποτελούνταν από έξι.
Συνολικά η αποστολή είναι ικανά εξοπλισμένη ώστε να διερευνήσει διεξοδικά όλα τα σημαντικά στοιχεία του συστήματος του Κρόνου καθώς και να αποκαλύψει άγνωστες πτυχές του πλανήτη και των δορυφόρων του μέσα από πολλαπλές λειτουργίες.
Μέχρι σήμερα η ανάλυση δεδομένων από το Cassini και το Huygens έχουν αποκαλύψει ιδιαίτερα επιστημονικά ευρήματα, πολλά από τα οποία μη αναμενόμενα και νέες ιδιότητες που αναπτύσσουν και διευρύνουν το ενδιαφέρον για το σύστημα του μακρινού αυτού πλανήτη.

ΣΤΟΧΟΣ Νο1: Δορυφόρος Υπερίων
Όταν βλέπετε εικόνες από αυτό το πλανητικό σώμα θα συμφωνείτε ότι αυτό δεν είναι ακριβώς αυτό που περιμένουμε να δούμε από ένα δορυφόρο του Κρόνου. Ο Υπερίωνας είναι ένα από τα πιο περίεργα και παράξενα όμορφα φεγγάρια σε ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα.
Έχει πεπλατυσμένο σχήμα και όλη του η επιφάνεια καλύπτεται από υπεράριθμους κρατήρες με αποτέλεσμα να μην είναι εμφανές σε ποιο σημείο ξεκινά ένας κρατήρας και τελειώνει ένας άλλος. Η παρουσία αυτών των κρατήρων είναι ικανή για να φανταστούμε πόσες βίαιες προσκρούσεις έχει δεχτεί και αντέξει στο παρελθόν αυτό το μικρό φεγγάρι.
Παρατηρήσατε ότι οι κρατήρες στον Υπερίωνα μοιάζουν να πηγαίνουν αρκετά βαθιά κάτω από την επιφάνεια του; Αυτό συμβαίνει επειδή ο Υπερίωνας είναι μια πολύ χαλαρή μπάλα από βράχο και πάγο. Θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με μια μεγάλη χιονόμπαλα που ποτέ δεν συμπιέστηκε όσο πρέπει για να αποκτήσει ένα δυνατό σφαιρικό σχήμα.
Γι' αυτό το λόγο όταν βράχοι συντριβούν στον Υπερίωνα, αντί να αφήσουν κυκλικά σημάδια στην επιφάνεια του, αφήνουν βαθιές ανομοιόμορφες τρύπες που κατευθύνονται προς το κέντρο του δορυφόρου.
Ξέρετε όμως ποια είναι η πιο παράξενη ιδιότητα του Υπερίωνα; Ότι έχει μια χαοτική περιστροφή! Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και με τα πιο εξελιγμένα μαθηματικά μοντέλα, οι επιστήμονες δεν μπορούν να προβλέψουν αν θα δούμε την μπροστινή ή την πίσω πλευρά αυτού του φεγγαριού.
Αυτός ο μικρός δορυφόρος είναι ένα σύγχρονο μυστήριο και γι 'αυτό χρειαζόμαστε κοντινές φωτογραφίες, για να προσπαθήσουμε να ξεκλειδώσουμε το αίνιγμα “γιατί αυτό το φεγγάρι συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο”.
Τώρα, μπορεί να μην γνωρίζουμε ποια πλευρά του φεγγαριού θα δούμε, αλλά γνωρίζουμε ότι δεν θα απογοητευτούμε από τις εκπληκτικές φωτογραφίες του Υπερίωνα που θα στείλει το Cassini πίσω στη Γη.
Για αυτό και άλλους λόγους που κάνουν αυτό το δορυφόρο ιδιαίτερο προτείνουμε να κρατήσουμε τα όργανα του Cassini στον μυστηριώδη κόσμο του Υπερίωνα.

ΣΤΟΧΟΣ Νο2: Δορυφόροι Ρέα και Τιτάνας
H Ρέα και ο Τιτάνας, είναι δύο εξαιρετικά ενδιαφέροντα φεγγάρια του Κρόνου. Το μόνο σίγουρο είναι πως θα λάβουμε μια απολύτως εκπληκτική εικόνα, με τη Ρέα και το μυστηριώδη Τιτάνα 'δίπλα-δίπλα'...και σίγουρα όλοι θα θέλαμε να έχουμε μια τέτοια αφίσα στο σπίτι μας. Εκτός από την ομορφιά της, αυτές οι εικόνες μπορούν να βοηθήσουν τους επιστήμονες με πολλούς τρόπους.
Ο Τιτάνας, το μεγαλύτερο φεγγάρι του Κρόνου, έχει μια πολύ πυκνή και δυναμική ατμόσφαιρα. Η εικόνα του Τιτάνα από το Cassini θα δώσει στους επιστήμονες την ευκαιρία να παρατηρήσουν τα σύννεφα και τις συνεχώς μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες.
Η Ρέα, το δεύτερο μεγαλύτερο φεγγάρι του Κρόνου, είναι πολύ διαφορετική από τον Τιτάνα. Είναι σαν μια παγωμένη 'βρώμικη' χιονόμπαλα, χωρίς ατμόσφαιρα. Ως εκ τούτου, στις εικόνες έχει καθορισμένα όρια, καθιστώντας τον προσδιορισμό της ακριβούς θέσης της αρκετά εύκολο. Η εικόνα που θα λάβει το Cassini μπορεί, κατά συνέπεια, να χρησιμοποιηθεί για ακριβή προσδιορισμό της τροχιάς της Ρέας.
Υπάρχουν ακόμα πολλά ερωτήματα γύρω από αυτό το ενδιαφέρον φεγγάρι. Η επιφάνεια της Ρέας είναι καλυμμένη με κρατήρες, όπως ακριβώς το Φεγγάρι της Γης. Οι επιστήμονες ακόμα προσπαθούν να καταλάβουν πόσο συχνά η επιφάνεια της βομβαρδίζεται από μετεωρίτες, και πως η Ρέα αλληλεπιδρά με το μαγνητικό πεδίο που περιβάλλει τον Κρόνο.
Ο στόχος 2 είναι μια πολύ καλή επιλογή, διότι όχι μόνο θα μας βοηθήσει να μάθουμε περισσότερα για την Ρέα και τον Τιτάνα, αλλά θα συνθέσουμε μια όμορφη εικόνα.

ΣΤΟΧΟΣ Νο3: Πλανήτης Κρόνος
Ακόμα κι αν το αγαπημένο χαρακτηριστικό του Κρόνου για όλους - τα όμορφα δαχτυλίδια του- δεν θα είναι ορατά, υπάρχουν πολλά πράγματα που θέλουμε να μάθουμε από τον Κρόνο. Ακριβώς όπως ο Δίας, ο Κρόνος είναι ένας γίγαντας αερίου με ζώνες των νεφών στην ανώτερη ατμόσφαιρα.
Οι εποχές στον Κρόνο είναι εξαιρετικά μεγάλες, επειδή μια πλήρη τροχιά του Κρόνου γύρω από τον ήλιο διαρκεί σχεδόν 30 χρόνια. Μετά από επτά χρόνια σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο, το Cassini είναι μάρτυρας μιας νέας εποχής και νέες συναρπαστικές ευκαιρίες για εξερεύνηση εμφανίζονται.
Ένα επιστημονικό μυστήριο που ενδιαφέρει τους επιστήμονες είναι πως δημιουργούνται οι καταιγίδες στον Κρόνο και πως αυτές εξελίσσονται. Με το πρώτο μέρος της αποστολής Cassini, μπορούσαμε να δούμε μόνο τις καταιγίδες στο νότιο ημισφαίριο, όπως την “Καταιγίδα του Δράκου”.
Τώρα, λόγω της νέας εποχής, οι σκιές των δακτυλίων του Κρόνου προβάλλονται στο νότιο ημισφαίριο. Οι επιστήμονες είναι ενθουσιασμένοι πού είναι σε θέση να παρατηρήσουν καταιγίδες στο βόρειο ημισφαίριο, όπως η πολύ εντυπωσιακή "Καταιγίδα φίδι», η οποία διήρκεσε αρκετούς μήνες.
Με αυτή την παρατήρηση, η Wide Angle Camera στο Cassini θα απεικονίσει τον Κρόνο με φίλτρα διαφορετικού χρώματος. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει καταιγίδα, η τελική έγχρωμη εικόνα θα είναι μέρος της συνεχούς παρακολούθησης της ατμόσφαιρας του Κρόνου.
Ο στόχος 3 αποτελεί μια εξαιρετική επιλογή, καθώς θα επιτρέψει στους επιστήμονες να προσδιορίσουν τις συνθήκες που ευνοούν τη δημιουργία μιας καταιγίδας σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία στην ατμόσφαιρα του Κρόνου.

ΠΡΟΘΕΣΜΙΑ ΛΗΞΗΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ: 15 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011

Αποστολή εκθέσεων στο email: cassini.gr.scientist@gmail.com 
με θέμα(subject): Ονοματεπώνυμο_Σχολείο_Στόχος

Δείτε περισσότερα
Ο διαγωνισμός στο δικτυακό τόπο της NASA

Πηγή: openscience.gr

www.ofa.gr

Ευρωπαϊκό Δορυφορικό Σύστημα Πλοήγησης Galileo

Για πρώτη φορά, ένας Ρωσικός πύραυλος Soyuz εκτοξεύτηκε από το Ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο στη Γαλλική Γουϊάνα. Μαζί του, μετέφερε τους πρώτους δορυφόρους του συστήματος πλοήγησης Galileo.

Το σύστημα Galileo αποτελεί το πρώτο πολιτικό δορυφορικό σύστημα εντοπισμού θέσης. Είναι μια πρωτοβουλία της Ευρώπης να δημιουργήσει το δικό της ανεξάρτητο δορυφορικό σύστημα που θα εγγυάται υπηρεσίες πολιτικής χρήσης μεγάλης ακρίβειας και παγκόσμιας κάλυψης.

ROSAT: Ένας ακόμη δορυφόρος πέφτει στη Γη

Μετά την επανείσοδο και καταστροφή στην ατμόσφαιρα του δορυφόρου UARS, ένας ακόμη δορυφόρος βρίσκεται σε τροχιά επανεισόδου στην ατμόσφαιρα της γης. Ο γερμανικός δορυφόρος ROSAT (ROentgen SATellite) βρισκόταν σε τροχιά από τις 1 Ιουνίου 1990 και αποτελούσε ένα διαστημικό τηλεσκόπιο το οποίο παρατηρούσε στο φάσμα των ακτίνων Χ. Αν και αρχικά ήταν προγραμματισμένος να λειτουργήσει μόνο 18 μήνες, η επιχειρησιακή ζωή του διήρκεσε 8 χρόνια έως τις 12 Φεβρουαρίου 1999 οπότε και τέθηκε εκτός λειτουργίας. 

Η τροχιά του κυμαινόταν από 565 έως 585 χιλιόμετρα ενώ μετά τον τερματισμό της λειτουργίας του έχανε σταδιακά ύψος λόγω της μη ύπαρξης προωθητικού συστήματος. Τον Ιούνιο του 2011 είχε φτάσει σε υψόμετρο 327 χιλιομέτρων και η επανείσοδος του, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, υπολογίζεται να συμβεί την Κυριακή 23 Οκτωβρίου στις 04.30 τα ξημερώματα ώρα Ελλάδας (συν ή πλην 14 ώρες) με το κεντρικό σημείο πτώσης να τοποθετείται στον νότιο Ατλαντικό. Ασφαλής πρόβλεψη του σημείου μπορεί να γίνει μόνο μια ή δύο ώρες πριν την επανείσοδο.

Καθώς θα εισέρχεται στην ατμόσφαιρα με ταχύτητα 28.000 χιλιομέτρων την ώρα θα διαλυθεί σε πολλά μικρά κομμάτια τα οποία θα καούν στον αέρα. Ωστόσο υπολογίζεται να επιζήσουν της επανεισόδου περίπου 30 κομμάτια τα οποία θα καταπέσουν στο έδαφος ή στη θάλασσα. Το μεγαλύτερο από αυτά θα είναι το κάτοπτρο του τηλεσκοπίου, βάρους 1.7 τόνων και το οποίο δεν είναι σίγουρο ότι θα διαλυθεί, καθώς λόγω κατασκευής, είναι πολύ ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες.

Η επιφάνεια της Γης που μπορεί να αποτελέσει στόχο του δορυφόρου κυμαίνεται από 53 μοίρες νότιο πλάτος έως 53 μοίρες βόρειο πλάτος ενώ το σημείο πτώσης θα έχει έκταση 80 χιλιομέτρων


Πηγή: DLR

www.ofa.gr

Το τηλεσκόπιο VISTA ανακαλύπτει νέα σφαιρωτά σμήνη στον Γαλαξία μας

Δύο νέα σφαιρωτά σμήνη προστέθηκαν στον κατάλογο με τα 158 ήδη γνωστά σμήνη που βρίσκονται στον Γαλαξία μας. Ανακαλύφθηκαν σε εικόνες από το ερευνητικό τηλεσκόπιο VISTA στο αστεροσκοπείο Paranal του ESO, μέσω του προγράμματος Via Lactea (VVV). Η ίδια έρευνα αποκάλυψε και το πρώτο ανοικτό σμήνος που βρίσκεται πέρα από το κέντρο του Γαλαξία μας και παρέμενε αθέατο λόγω των αερίων και της σκόνης που καταλαμβάνουν αυτό το μέρος του Γαλαξία.

VVV CL002

Στην υπέρυθρη εικόνα από το VISTA ξεχωρίζει το σφαιρωτό σμήνος UKS 1 στην δεξιά πλευρά ενώ στην αριστερή πλευρά διακρίνεται με δυσκολία το νέο σφαιρωτό σμήνος VVV CL001. Η δεύτερη ανακάλυψη του VISTA είναι το σφαιρωτό σμήνος VVV CL002, το οποίο πιθανόν να είναι το πλησιέστερο σφαιρωτό σμήνος στο κέντρο του Γαλαξία μας. Οι ανακαλύψεις νέων σφαιρωτών σμηνών στον Γαλαξία μας είναι πολύ σπάνιες, με το τελευταίο να έχει ανακαλυφθεί το 2010 συμπληρώνοντας τον κατάλογο των ήδη γνωστών 158 σμηνών.

Οι ανακαλύψεις αυτές είναι οι πρώτες της έρευνας VISTA Variables in the Via Lactea (VVV) η οποία εξερευνά τα κεντρικά τμήματα του Γαλαξία μας στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος

VVV CL003

Εκτός από τα σφαιρωτά σμήνη η έρευνα ανακάλυψε πολλά ανοικτά σμήνη τα οποία περιέχουν λιγότερα και πιο νέα σε ηλικία άστρα και είναι περισσότερα σε αριθμό από τα σφαιρωτά. Το νέο σμήνος VVV CL003 βρίσκεται πέρα από το κέντρο του Γαλαξία μας και σε απόσταση 15.000 ετών φωτός από αυτό και είναι το πρώτο που ανακαλύπτεται στην μακρινή πλευρά του Γαλαξία μας.

Τα σμήνη παρέμεναν αθέατα λόγω της μικρής φωτεινότητας τους, ενώ το πολύ φωτεινό (στο υπέρυθρο φως) UKS 1 είναι το πιο αμυδρό σφαιρωτό σμήνος στο ορατό φως. Λόγω της απορρόφησης του φωτός από την μεσοαστρική σκόνη και την μετάθεση του φάσματος τους προς το ερυθρό, τα αντικείμενα αυτά είναι ορατά μόνο στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος στο οποίο και ερευνά το τηλεσκόπιο VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy)

Υπάρχει ένα ενδεχόμενο το σφαιρωτό σμήνος VVV CL001 να είναι βαρυτικά “δεμένο” με το UKS 1, αποτελώντας έτσι το πρώτο διπλό σφαιρωτό σμήνος, αλλά το πιθανότερο είναι η μικρή μεταξύ τους γωνιακή απόσταση, να οφείλεται απλώς στην γωνία θέασης των δύο σμηνών και η πραγματική μεταξύ τους απόσταση να είναι πολύ μεγάλη.

www.ofa.gr

Το νέο ενημερωτικό του Ομίλου

Κυκλοφόρησε το νέο ενημερωτικό του Ομίλου με περιγραφές από όλες τις εκδηλώσεις του καλοκαιριού και κυρίως της 5ης Πανελλήνιας Εξόρμησης.

Διαβάστε το online ή κατεβάστε το σε pdf

www.ofa.gr

Γιώργος Γραμματικάκης: Συνομιλίες με το φως

Κυριακή 16 Οκτωβρίου 2011, 21:00 (ΑΙΘΟΥΣΑ ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΡΙΑΔΗΣ Μ2)

Οι Συνομιλίες με το φως είναι η αφήγηση της ιστορίας του Σύμπαντος και της ζωής με ποιητική γλώσσα, αλλά και σύμφωνα με τα σύγχρονα επιτεύγματα της επιστήμης. Στην αφήγηση παρεμβάλλονται μουσικές συνθέσεις και αυτοσχεδιασμοί, ενώ ένα ποίημα που ερμηνεύεται θεατρικά αναφέρεται στην ανθρώπινη παρουσία στον πλανήτη.Παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στα «Υακίνθεια» της Κρήτης (2007). 

Ακολούθησε ο «Ιανός» της Αθήνας σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, ενώ αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο που ως ένθετο περιείχε και το DVD της εκδήλωσης. Μεσολάβησαν άλλοι ενδιάμεσοι σταθμοί και τέλος, με διαφορετική και ασφαλώς πιο ολοκληρωμένη μορφή, οι Συνομιλίες με το φως παρουσιάστηκαν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 5 Φεβρουαρίου 2011 (αίθουσα Δ. Μητρόπουλος). Λίγες ημέρες μετά την ανακοίνωση της εκδήλωσης, τα εισιτήρια είχαν ήδη εξαντληθεί.

Σκοτάδι και φως: η επιλογή της ESA για τα επόμενα χρόνια

Η επίδραση που έχει ο Ήλιος στη γειτονιά της Γης και η μυστηριώδη σκοτεινή ενέργεια είναι τα αντικείμενα που θα μελετήσουν οι επόμενες δύο διαστημικές αποστολές που αποφάσισε να πραγματοποιήσει η ESA. Οι αποστολές Solar Orbiter και Euclid επιλέχθηκαν από τους επιτελείς του Επιστημονικού Προγράμματος της ESA την περασμένη Τρίτη.

Οι δύο αυτές διαστημικές αποστολές μεσαίου μεγέθους επιλέχθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος "Cosmic Vision 2015-2025" και η εκτόξευσή τους στο διάστημα έχει προγραμματιστεί για το 2017 και 2019.

Η αποστολή Solar Orbiter θα πλησιάζει σε απόσταση αναπνοής από τον Ήλιο, πιο κοντά από κάθε παλαιότερη αποστολή. Είναι σχεδιασμένη για να αναζητήσει απαντήσεις στα ερωτήματα: «πως δημιουργούνται ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια στο εσωτερικό του και πως στη συνέχεια εκτοξεύονται προς το διάστημα με τη μορφή του ηλιακού ανέμου που λούζει τους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος μας;».

Η δραστηριότητα του Ήλιου καθώς αυξομειώνεται έχει τέτοια επίδραση στον ηλιακό άνεμο που γίνεται τυρβώδης, και οι ηλιακές εκρήξεις προκαλούν τόσο ισχυρές διαταραχές στον ηλιακό άνεμο που τα αποτελέσματά τους είναι ορατά στη Γη και άλλους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος μας με τη μορφή του φωτεινού σέλαος.

Η αποστολή Solar Orbiter θα πλησιάσει στον Ήλιο σε τόσο μικρή απόσταση που θα μπορέσει να πραγματοποιήσει μετρήσεις του ηλιακού ανέμου καθώς εκτοξεύεται προς το μεσοπλανητικό χώρο, και επιταχύνεται καθώς απομακρύνεται από την επιφάνεια του μητρικού μας άστρου. Η εκτόξευση της αποστολής έχει προγραμματιστεί για το 2017 από το ακρωτήριο Canaveral με τη βοήθεια του προωθητικού πυραύλου της NASA Atlas.

Η αποστολή Euclid έχει σχεδιαστεί να εξερευνήσει τη σκοτεινή πλευρά του Σύμπαντος. Το διαστημικό αυτό τηλεσκόπιο θα χαρτογραφήσει το Σύμπαν με απαράμμιλη λεπτομέρεια. Παρατηρώντας το μακρινό Σύμπαν σε απόσταση μέχρι 10 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, θα ξεδιπλώσει διαφορετικές πτυχές της ανάπτυξής του στη διάρκεια των τελευταίων τριών τετάρτων της ιστορίας του.

Η διαστολή του Σύμπαντος με συνεχώς μεγαλύτερη ταχύτητα αποτελεί ένα μυστήριο που παραμένει μέχρι σήμερα ανεξήγητο. Η επιταχυνόμενη διαστολή αποδίδεται στην «σκοτεινή ενέργεια», όπως την έχουν ονομάσει οι αστρονόμοι διότι γνωρίζουμε ελάχιστα για αυτή. Με την αποστολή Euclid η οποία θα μελετήσει την επίδρασή της σε γαλαξίες και σμήνη γαλαξιών, οι αστρονόμοι ελπίζουν να μπορέσουν να ανακαλύψουν την ακριβή φύση της σκοτεινής ενέργειας.

Η εκτόξευση της απόστολής Euclid έχει προγραμματιστεί για το 2019 από το Ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο στο Κουρού της Γαλλικής Γουϊάνας με ένα προωθητικό πύραυλο Soyuz.

«Mε την επιλογή των αποστολών Solar Orbiter και Euclid, το Επιστημονικό Πρόγραμμα της ESA επιβεβαίωσε για ακόμα μία φορά τη στενή σχέση του με την επιστημονική έρευνα, αλλά και πως αντικατοπτίζει τις ανησυχίες των πολιτών: η αποστολή Euclid θα ρίξει φως σε μία από τις θεμελιώδεις δυνάμεις στο Σύμπαν, ενώ η αποστολή Solar Orbiter θα βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν τις διεργασίες στον Ήλιο που επηρεάζουν τον άνθρωπο στη Γη διακόπτοντας, για παράδειγμα, τις τηλεπικοινωνίες και την διανομή ηλεκτρικής ενέργειας,» δήλωσε ο Alvaro Gimenez, Διευθυντής του Επιστημονικού Τμήματος της ESA.

Χρειάστηκαν περισσότερα από επτά χρόνια για να φτάσει η ESA στην επιλογή αυτή, η οποία είναι το αποτέλεσμα μακρόχρονων συζητήσεων με τη αστρονομική κοινότητα. Το πρόγραμμα "Cosmic Vision 2015-2025" με τα σχέδια της Ευρώπης για την εξερεύνηση του διαστήματος την επόμενη δεκαετία έχει στόχο να απαντήσει σε τέσσερα ερωτήματα: Ποιες είναι οι συνθήκες που οδηγούν στη δημιουργία πλανητών και την εμφάνιση ζωής; Πως λειτουργεί το Ηλιακό Σύστημα; Ποιοι είναι οι θεμελιώδει νόμοι του Σύμπαντος μας; Πως ξεκίνησε το Σύμπαν μας και από τι είναι φτιαγμένο;

H πρόσκληση για προτάσεις που θα συμβάλλουν στην απάντηση των ερωτημάτων αυτών, την οποία είχε απευθύνει η ESA το 2007, είχε σαν αποτέλεσμα να εξεταστούν μία σειρά από μεσαίου μεγέθους αποστολές.

«Το δίλημμα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι επιτελείς του Επιστημονικού Προγράμματος της ESA ήταν μεγάλο· έπρεπε να επιλέξουν δύο ανάμεσα σε τρεις εξαιρετικές προτάσεις. Και οι τρεις αποστολές υπόσχονται να φέρουν την Ευρώπη στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων σε τρεις διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους. Χαρακτηρίζονταν από ποιότητα που αντικατοπτρίζει τη δημιουργικότητα της Ευρωπαϊκής επιστημονικής κοινότητας,» σημείωσε ο Fabio Favata, που ηγείται του Γραφείου Σχεδιασμού του Επιστημονικού Προγράμματος.

Τελικά, οι επιτελείς του Επιστημονικού Προγράμματος της ESA αποφάσισαν να διατηρήσουν την αποστολή PLATO, η οποία δεν επιλέχθηκε αυτή τη φορά, ανάμεσα στις υποψήφιες αποστολές που θα συζητηθούν στο μέλλον.

Πηγη: ESA: Ελλάδα

www.ofa.gr

Το τηλεσκόπιο ALMA ανοίγει τα μάτια του.

Το πιο περίπλοκο επίγειο τηλεσκόπιο, το ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) ξεκίνησε επίσημα την λειτουργία του. Η πρώτη εικόνα που δίνεται στην δημοσιότητα, από το υπό κατασκευή ακόμη τηλεσκόπιο, αποκαλύπτει μια πλευρά του Σύμπαντος αόρατη στα τηλεσκόπια που χρησιμοποιούν συνήθως οι αστρονόμοι, στο ορατό και στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Χιλιάδες αστρονόμοι απ’ όλο τον κόσμο συναγωνίστηκαν ώστε να είναι από τους πρώτους που θα εξερευνήσουν μερικά από τα πιο σκοτεινά, ψυχρά, απόμακρα και κρυμμένα μυστικά με την βοήθεια του νέου αστρονομικού εργαλείου.

Προς το παρόν το τηλεσκόπιο λειτουργεί μόνο με το ένα τρίτο από το σύνολο των μελλοντικών 66 κεραιών, οι οποίες είναι τοποθετημένες σε απόσταση 125 μέτρων μεταξύ τους, μια απόσταση που στο μέλλον θα φτάσει τα 16 χιλιόμετρα. Το σύμπλεγμα των κεραιών βρίσκεται στο υψίπεδο Chajnantor στην βόρεια Χιλή σε υψόμετρο 5 χιλιάδων μέτρων. Ακόμη και σε αυτό το στάδιο κατασκευής, το τηλεσκόπιο είναι το καλύτερο του είδους του, γεγονός που το επιβεβαιώνει και ο μεγάλος αριθμός αστρονόμων που ενδιαφέρονται να παρατηρήσουν μέσω αυτού.

Το ALMA παρατηρεί τον ουρανό σε χιλιοστομετρικά και υποχιλιοστομετρικά μήκη κύματος (από 0,3 έως 9,6 χιλιοστόμετρα), περίπου χίλιες φορές μεγαλύτερα από το μήκος κύματος του ορατού φωτός. Χρησιμοποιώντας αυτό το τμήμα του φάσματος, οι αστρονόμοι εξετάζουν πολύ ψυχρά αντικείμενα στο διάστημα, όπως πυκνά νέφη σκόνης και αερίων, από τα οποία δημιουργούνται αστέρια και πλανήτες, καθώς και πολύ μακρινά αντικείμενα του πρώιμου σύμπαντος. Οι εικόνες που παράγει το τηλεσκόπιο, παρατηρώντας σε αυτό το τμήμα του φάσματος, είναι πολύ διαφορετικές από τις γνωστές εικόνες των οπτικών τηλεσκοπίων.

Το τηλεσκόπιο διαφέρει ριζικά από τα τηλεσκόπια που παρατηρούν στο ορατό και στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Είναι ένα σύμπλεγμα συνδεδεμένων κεραιών που θα λειτουργεί σε συμβολομετρική διάταξη σαν ένα μεγάλο τηλεσκόπιο. Αυξομειώνοντας την απόσταση των κεραιών μεταξύ τους, οι αστρονόμοι θα πετυχαίνουν και διαφορετικές μεγεθύνσεις. Τους τελευταίους μήνες βρίσκεται σε δοκιμαστική λειτουργία και η πρώτη εικόνα αποτελεί ένα μικρό δείγμα των δυνατοτήτων του τηλεσκοπίου, όταν θα βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία.

Η εικόνα, η οποία είναι σύνθεση των δεδομένων του ALMA και φωτογραφίας από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, δείχνει το σύμπλεγμα γαλαξιών NGC 4038 και NGC 4039, οι οποίοι βρίσκονται σε φάση σύγκρουσης και το διαστρεβλωμένο σχήμα τους, τους χάρισε το παρατσούκλι “Αντένα”. Βρίσκονται 70 εκατομμύρια έτη φωτός μακρυά, στον αστερισμό του Κόρακα. Στην εικόνα από το Hubble διακρίνονται τα άστρα του συμπλέγματος, ενώ η εικόνα από το ALMA αποκαλύπτει νέφη πυκνού ψυχρού αερίου στα οποία σχηματίζονται νέα άστρα

Μεγάλες συγκεντρώσεις αερίων διακρίνονται στο κέντρο των γαλαξιών αλλά και στην χαοτική περιοχή της σύγκρουσης. Η συνολική μάζα των αερίων είναι δισεκατομμύρια φορές η μάζα του Ήλιου και αποτελεί ένα πλούσιο απόθεμα για τις μελλοντικές γενιές αστέρων. Τέτοιου είδους παρατηρήσεις θα βοηθήσουν τους αστρονόμους στην κατανόηση του τρόπου δημιουργίας νέων αστέρων μέσω των γαλαξιακών συγκρούσεων.

Το τηλεσκόπιο ALMA θα ολοκληρωθεί το 2013 με την εγκατάσταση και των 66 κεραιών σε μια έκταση 16 χιλιομέτρων, τα δεδομένα των οποίων θα επεξεργάζεται ένας υπερυπολογιστής, ικανός να πραγματοποιεί 17 τετράκις εκατομμύρια πράξεις το δευτερόλεπτο.

Credit: ESO, απόδοση στα Ελληνικά: ΟΦΑ
Εικόνες: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO). Visible light image: the NASA/ESA Hubble Space Telescope

www.ofa.gr