Το τηλεσκόπιο ALMA ανοίγει τα μάτια του.

Το πιο περίπλοκο επίγειο τηλεσκόπιο, το ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) ξεκίνησε επίσημα την λειτουργία του. Η πρώτη εικόνα που δίνεται στην δημοσιότητα, από το υπό κατασκευή ακόμη τηλεσκόπιο, αποκαλύπτει μια πλευρά του Σύμπαντος αόρατη στα τηλεσκόπια που χρησιμοποιούν συνήθως οι αστρονόμοι, στο ορατό και στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Χιλιάδες αστρονόμοι απ’ όλο τον κόσμο συναγωνίστηκαν ώστε να είναι από τους πρώτους που θα εξερευνήσουν μερικά από τα πιο σκοτεινά, ψυχρά, απόμακρα και κρυμμένα μυστικά με την βοήθεια του νέου αστρονομικού εργαλείου.

Προς το παρόν το τηλεσκόπιο λειτουργεί μόνο με το ένα τρίτο από το σύνολο των μελλοντικών 66 κεραιών, οι οποίες είναι τοποθετημένες σε απόσταση 125 μέτρων μεταξύ τους, μια απόσταση που στο μέλλον θα φτάσει τα 16 χιλιόμετρα. Το σύμπλεγμα των κεραιών βρίσκεται στο υψίπεδο Chajnantor στην βόρεια Χιλή σε υψόμετρο 5 χιλιάδων μέτρων. Ακόμη και σε αυτό το στάδιο κατασκευής, το τηλεσκόπιο είναι το καλύτερο του είδους του, γεγονός που το επιβεβαιώνει και ο μεγάλος αριθμός αστρονόμων που ενδιαφέρονται να παρατηρήσουν μέσω αυτού.

Το ALMA παρατηρεί τον ουρανό σε χιλιοστομετρικά και υποχιλιοστομετρικά μήκη κύματος (από 0,3 έως 9,6 χιλιοστόμετρα), περίπου χίλιες φορές μεγαλύτερα από το μήκος κύματος του ορατού φωτός. Χρησιμοποιώντας αυτό το τμήμα του φάσματος, οι αστρονόμοι εξετάζουν πολύ ψυχρά αντικείμενα στο διάστημα, όπως πυκνά νέφη σκόνης και αερίων, από τα οποία δημιουργούνται αστέρια και πλανήτες, καθώς και πολύ μακρινά αντικείμενα του πρώιμου σύμπαντος. Οι εικόνες που παράγει το τηλεσκόπιο, παρατηρώντας σε αυτό το τμήμα του φάσματος, είναι πολύ διαφορετικές από τις γνωστές εικόνες των οπτικών τηλεσκοπίων.

Το τηλεσκόπιο διαφέρει ριζικά από τα τηλεσκόπια που παρατηρούν στο ορατό και στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Είναι ένα σύμπλεγμα συνδεδεμένων κεραιών που θα λειτουργεί σε συμβολομετρική διάταξη σαν ένα μεγάλο τηλεσκόπιο. Αυξομειώνοντας την απόσταση των κεραιών μεταξύ τους, οι αστρονόμοι θα πετυχαίνουν και διαφορετικές μεγεθύνσεις. Τους τελευταίους μήνες βρίσκεται σε δοκιμαστική λειτουργία και η πρώτη εικόνα αποτελεί ένα μικρό δείγμα των δυνατοτήτων του τηλεσκοπίου, όταν θα βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία.

Η εικόνα, η οποία είναι σύνθεση των δεδομένων του ALMA και φωτογραφίας από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, δείχνει το σύμπλεγμα γαλαξιών NGC 4038 και NGC 4039, οι οποίοι βρίσκονται σε φάση σύγκρουσης και το διαστρεβλωμένο σχήμα τους, τους χάρισε το παρατσούκλι “Αντένα”. Βρίσκονται 70 εκατομμύρια έτη φωτός μακρυά, στον αστερισμό του Κόρακα. Στην εικόνα από το Hubble διακρίνονται τα άστρα του συμπλέγματος, ενώ η εικόνα από το ALMA αποκαλύπτει νέφη πυκνού ψυχρού αερίου στα οποία σχηματίζονται νέα άστρα

Μεγάλες συγκεντρώσεις αερίων διακρίνονται στο κέντρο των γαλαξιών αλλά και στην χαοτική περιοχή της σύγκρουσης. Η συνολική μάζα των αερίων είναι δισεκατομμύρια φορές η μάζα του Ήλιου και αποτελεί ένα πλούσιο απόθεμα για τις μελλοντικές γενιές αστέρων. Τέτοιου είδους παρατηρήσεις θα βοηθήσουν τους αστρονόμους στην κατανόηση του τρόπου δημιουργίας νέων αστέρων μέσω των γαλαξιακών συγκρούσεων.

Το τηλεσκόπιο ALMA θα ολοκληρωθεί το 2013 με την εγκατάσταση και των 66 κεραιών σε μια έκταση 16 χιλιομέτρων, τα δεδομένα των οποίων θα επεξεργάζεται ένας υπερυπολογιστής, ικανός να πραγματοποιεί 17 τετράκις εκατομμύρια πράξεις το δευτερόλεπτο.

Credit: ESO, απόδοση στα Ελληνικά: ΟΦΑ
Εικόνες: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO). Visible light image: the NASA/ESA Hubble Space Telescope

www.ofa.gr