Διάλεξη του Δρ. Άγγελου Βουρλίδα, αστροφυσικού στο Space Science Division, Naval Research Laboratory, Washington USA.
Σάββατο 14 Ιουνίου, 7 το απόγευμα, στα γραφεία του Ομίλου
Για τους περισσότερους, ο Ήλιος φαντάζει σαν ένα βαρετό αλλά χρήσιμο αστέρι Μας φωτίζει, μας ζεσταίνει αλλά και μας...καίει όταν ξεχνάμε την αντηλιακή μας κρέμα. Αλλά αυτή είναι μόνο η επιφάνεια. Η ατμόσφαιρα του Ήλιου, ορατή μόνο στις εκλείψεις ή από δορυφόρους, αναβράζει από δραστηριότητα.
Είναι η πηγή του, συνήθως ήσυχου, ηλιακού ανέμου που διαταράσσεται συχνά από μελτέμια - επιβλητικές εκτινάξεις μάζας και μαγνητικού πεδίου.
Όταν αυτά τα μελτέμια, που μπορεί να είναι και τυφώνες, χτυπήσουν την Γη, προκαλούν μεγάλες διαταραχές στην κινητή τηλεφωνία, το διαδίκτυο και ακόμα και στην ηλεκτροδότηση στις βόρειες χώρες.
Τι προκαλεί αυτά τα μελτέμια;
Πότε και πως γίνονται τυφώνες;
Μπορούμε να τα προβλέψουμε;
Για να βρούμε τις απαντήσεις, ένας συνηθισμένος δορυφόρος με μερικά τηλεσκόπια δεν αρκεί. Χρειάζονται πρωτοποριακές ιδέες, μερικές από τις οποίες είναι ήδη σε εφαρμογή. Π.χ. στερεοσκοπικές παρατηρήσεις (STEREO) και Ήλιος σε slow motion (SDO).
Σ' αυτή την ομιλία θα περιγράψω, με ταινίες και εικόνες, τα εντυπωσιακά αποτελέσματα που αποκομίσαμε από αυτές τις αποστολές και θα παρουσιάσω το επόμενο βήμα: μια αποστολή που θα ακουμπήσει τον Ήλιο!
Μην ξεχάσατε το αντηλιακό σας!
Βιογραφικό:
Ο Δρ. Άγγελος Βουρλίδας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1967 και αποφοίτησε από το τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου το 1989. Συνέχισε τις σπουδές του στις Η.Π.Α όπου απόκτησε το διδακτορικό στην Φυσική (1996) με ειδικότητα στην ηλιακή ραδιοαστρονομία.
Εργάστηκε για ένα χρόνο στο Caltech και το 1997 προσλήφθηκε από το Ερευνητικό Εργαστήριο του Ναυτικού των ΗΠΑ (Naval Research Laboratory), όπου παραμένει μέχρι σήμερα, για να εργαστεί στην ανάλυση της ηλιακής δραστηριότητας μέσω δορυφορικών παρατηρήσεων και στην κατασκευή τηλεσκοπίων για διαστημικές εφαρμογές.
Ασχολείται με την διαχείριση διαστημικών προγραμμάτων ως επιστημονικός υπεύθυνος (Project Scientist) δυο πυραυλικών (VAULT,VERIS) και τεσσάρων δορυφορικών προγραμμάτων: LASCO, SECCHI, SOLOHI και WISPR. Επιβλέπει μια ομάδα έξι επιστημόνων. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 130 συγγράμματα σε επιστημονικά περιοδικά με περισσότερες από 5000 αναφορές.
Συμμετέχει σε πολλαπλά διεθνή συνέδρια ετησίως, σαν προσκεκλημένος ομιλητής και οργανωτής, και είναι συχνό μέλος εξεταστικών επιτροπών της NASA. Υποστηρίζει ενεργά την ανάμιξη ελληνικών ομάδων σε διαστημικά προγράμματα της ESA και είναι πάντα σε αναζήτηση φοιτητών που θέλουν να εργαστούν σε διαστημικά προγράμματα.
Μέσω του συστήματος δορυφόρων STEREO, κατέγραψε για πρώτη φορά τον Ιούλιο 2007 και συνεχίζει να καταγράφει το φαινόμενο των «ηλιακών τυφώνων» για λογαριασμό της NASA, ενώ παρατήρησε για πρώτη φορά, μέσω του δορυφόρου STEREO-A, την αποκόλληση της ουράς του κομήτη 2P/Encke, εξαιτίας μιας εκτίναξης στεφανιαίας μάζας από τον Ήλιο.
Το Σάββατο 10 Μαΐου, τα μέλη του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας, διοργανώνουν αστροπάρτυ στην Παραλία Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του 1ου Ευρωπαϊκού Παιδικού Φεστιβάλ, «Elephantastico» που σχεδιάστηκε από τη Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Μέσα από τα τηλεσκόπια των μελών, θα παρατηρήσουμε την Σελήνη με τους κρατήρες και τις θάλασσές της, τον γίγαντα πλανήτη Δία με τους δορυφόρους του, τον κόκκινο πλανήτη Άρη και τον άρχοντα των δακτυλιδιών Κρόνο.
Η παρατήρηση θα ξεκινήσει μετά τις 9 το βράδυ στον χώρο μπροστά από το Μακεδονία Παλλάς.
Όλες οι εκδηλώσεις και αστροπάρτυ που πραγματοποιήθηκαν, αστροφωτογραφίες των μελών του Ομίλου, άρθρα των μελών μας, αστρονομικό ημερολόγιο τριμήνου και χάρτης του ουρανού. Διαβάστε το ηλεκτρονικά εδώ
Ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε, για πρώτη φορά, δακτυλίους γύρω από έναν μακρινό αστεροειδή, την Χαρικλώ. Πρόκειται για το πέμπτο σώμα στο Ηλιακό Σύστημα, μετά τον Κρόνο, τον Δία, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, που εμφανίζει δακτυλίους και σαφώς το μικρότερο. Η προέλευση τους παραμένει ένα μυστήριο, ίσως όμως πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης που δημιούργησε ένα δίσκο από συντρίμμια.
Οι πιο εντυπωσιακοί δακτύλιοι στο Ηλιακό μας Σύστημα ανήκουν στον Κρόνο, με τους υπόλοιπους γιγάντιους πλανήτες να διαθέτουν δακτυλίους, αλλά πολύ μικρότερους. Παρά τις προσεκτικές έρευνες, δεν ανιχνεύθηκαν σε άλλα μικρότερα σώματα του Ηλιακού Συστήματος. Οι παρατηρήσεις όμως του μακρινού αστεροειδή (10199) Χαρικλώ, καθώς περνούσε μπροστά από ένα άστρο, έδειξαν ότι το σώμα περιβάλλεται από δύο λεπτούς δακτυλίους. Παρόμοιες παρατηρήσεις αποκρύψεων, αποκάλυψαν τους δακτυλίους του Ουρανού το 1977 και των δακτυλιοειδών τόξων του Ποσειδώνα το 1984.
Η Χαρικλώ είναι το μεγαλύτερο μέλος της οικογένειας των Κενταύρων, με διάμετρο περίπου 260 χιλιομέτρων. Οι Κένταυροι είναι μικρά σώματα, με ασταθείς τροχιές μεταξύ Κρόνου και Ποσειδώνα, ενώ εμφανίζουν χαρακτηριστικά αστεροειδή και κομήτη, γεγονός που οδήγησε στην ονομασία της κατηγορίας.
Οι αστρονόμοι γνώριζαν ότι ο αστεροειδής θα περνούσε μπροστά από ένα άστρο, «σβήνοντας» το για λίγη ώρα, ένα φαινόμενο γνωστό ως απόκρυψη. Παρατήρησαν την απόκρυψη μέσω τηλεσκοπίων σε διαφορετικές περιοχές της νοτίου Αμερικής και κατέγραψαν την εξαφάνιση του αστέρα για λίγα δευτερόλεπτα. Όμως λίγο πριν και λίγο μετά την απόκρυψη, παρατήρησαν σύντομες πτώσεις της φωτεινότητας του αστέρα. Κάτι γύρω από την Χαρικλώ εμπόδιζε το φως!!
Συγκρίνοντας τις παρατηρήσεις όλων των τηλεσκοπίων, υπολόγισαν το σχήμα του αστεροειδή, αλλά και την μορφή, το μέγεθος, τον προσανατολισμό και άλλες ιδιότητες των δακτυλίων του. Η ομάδα ανακάλυψε ότι πρόκειται για ένα σύστημα αποτελούμενο από δύο δακτυλίους, πάχους τριών και επτά χιλιομέτρων, με απόσταση εννέα χιλιομέτρων μεταξύ τους. Οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι οι δακτύλιοι είναι υπολείμματα σύγκρουσης, οι οποίοι σχηματίζονται και περιορίζονται από μικρούς πιθανούς δορυφόρους.
Ένα φαινόμενο που μπορεί να παρατηρηθεί σε βάθος χρόνου, είναι ο μετασχηματισμός των δακτυλίων σε δορυφόρο, κάτι που μπορεί, σε μεγαλύτερη κλίμακα, να εξηγήσει την δημιουργία της Σελήνης, καθώς και την προέλευση πολλών δορυφόρων γύρω από πλανήτες και αστεροειδείς.
Οι επικεφαλής της ομάδας βάφτισαν προσωρινά τους δακτυλίους, Oiapoque και Chuí, από τα ονόματα δύο ποταμών στο βόρειο και νότιο άκρο της Βραζιλίας.
Τα μακρινά προάστια του Ηλιακού Συστήματος αποδεικνύονται πιο πυκνοκατοικημένα από ό,τι φανταζόμασταν. Τηλεσκόπιο στη Χιλή εντόπισε έναν πιθανό πλανήτη νάνο σε μια από τις πιο απομακρυσμένες τροχιές που έχουν προσδιοριστεί ως σήμερα.
Το νέο σώμα, με την προσωρινή ονομασία 2012 VP113, εκτιμάται ότι έχει διάμετρο 450 χιλιομέτρων. Αν αποτελείται από μαλακούς πάγους, όπως υποψιάζονται οι ερευνητές, θα πρέπει σταδιακά να έχει αποκτήσει σφαιρικό σχήμα λόγω του βαρυτικού πεδίου του. Και, εφόσον έχει σφαιρικό σχήμα, θα μπορούσε να αναγνωριστεί ως πλανήτης νάνος.
Πέρα από τον Πλούτωνα
Ο πιο απομακρυσμένος από τους οκτώ πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος είναι ο Ουρανός. Πέρα από αυτόν βρίσκεται η λεγόμενη Ζώνη του Κάιπερ, ένας δακτύλιος με παγωμένα σώματα όπως ο πλανήτης νάνος Πλούτωνας (έχασε τον τίτλο του πλανήτη το 2006), ενώ ακόμα πιο πέρα βρίσκεται το λεγόμενο Νέφος του Όορτ, στο οποίο κινούνται εκατομμύρια κομήτες.
Το 2012 VP113 είναι μόλις το δεύτερο μεγάλο αντικείμενο που ανακαλύπτεται στο Νέφος του Όορτ μετά την ανακάλυψη της Σέντνα (η οποία δεν έχει αναγνωριστεί ακόμα ως πλανήτης-νάνος) το 2013.
Η νέα ανακάλυψη, η οποία δημοσιεύεται την Τετάρτη στο περιοδικό Nature, εκτιμάται ότι θα υποχρεώσει τους πλανητολόγους να δώσουν μια εξήγηση για το πώς βρέθηκαν αυτά τα σώματα σε τόσο μεγάλη απόσταση από τον Ήλιο.
Το 2012 VP113 και η Σέντνα ακολουθούν έντονα ελλειπτικές τροχιές, κάτι που σημαίνει ότι η απόστασή τους από τον Ήλιο μεταβάλλεται διαρκώς.
Στα περίπου 11.000 χρόνια που χρειάζεται για να συμπληρώσει μια περιφορά γύρω από τον Ήλιο, η Σέντνα πλησιάζει μέχρι τις 76 Αστρονομικές Μονάδες (AU) και απομακρύνεται μέχρι τις 1.000 AU από τον Ήλιο. Μία Αστρονoμική Μονάδα ισούται με τη μέση απόστασης Γης-Ήλιου, περίπου 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα.
Το 2012 VP113 βρίσκεται συνήθως λίγο πιο κοντά στον Ήλιο, καθώς η απόστασή του κυμαίνεται από 80 έως 452 AU.
Λόγω του μικρού μεγέθους και της τεράστιας απόστασής του, ο εντοπισμός του νέου σώματος ήταν πραγματικός τεχνικός άθλος. Οι Αμερικανοί ερευνητές που υπογράφουν την ανακάλυψη ήταν τυχεροί να εντοπίσουν κάτι να κινείται αργά στον νυχτερινό ουρανό στις πρώτες εικόνες που συνέλεξαν με το τηλεσκόπιο Blanco στη Χιλή.
Πιθανότατα όμως θα περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να επιβεβαιωθεί οριστικά η ύπαρξη του 2012 VP113 και να προσδιοριστεί με ακρίβεια η τροχιά, η μάζα και η σύστασή του.
Οι ερευνητές θα μπορέσουν τότε να προτείνουν επίσημη ονομασία στη Διεθνή Αστρονομική Ένωση και να διεκδικήσουν τον τίτλο του πλανήτη νάνου.
Η NASA ανακοίνωσε την ανακάλυψη 715 επιβεβαιωμένων νέων εξωπλανητών που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από 305 άστρα, αποκαλύπτοντας έτσι αστρικά συστήματα όμοια με το δικό μας Ηλιακό Σύστημα.
Σχεδόν το 95 τοις εκατό των εξωπλανητών είναι μικρότεροι σε μέγεθος από τον Ποσειδώνα, ο οποίος είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος από την Γη.
Η ανακάλυψη αυτή αποτελεί μια σημαντική αύξηση του αριθμού των εξωπλανητών που μοιάζουν περισσότερο με την Γη.
Για την επαλήθευση του αριθμού των πλανητών, η ερευνητική ομάδα ανέλυσε δεδομένα που αντιστοιχούσαν σε συστήματα με πάνω από έναν υποψήφιο πλανήτη, από παρατηρήσεις των δύο πρώτων χρόνων του τροχιακού τηλεσκοπίου.
Χρησιμοποιήθηκε μια τεχνική που ονομάζεται επαλήθευση μέσω της πολλαπλότητας, η οποία βασίζεται εν μέρει στην λογική της πιθανότητας. Το Κέπλερ παρατήρησε 150.000 άστρα, ανακαλύπτοντας μερικές χιλιάδες εξ αυτών να φιλοξενούν υποψήφιους πλανήτες.
Εάν οι υποψήφιοι πλανήτες ήταν τυχαία κατανεμημένοι ανάμεσα στα άστρα που παρατηρήθηκαν, τότε λίγα μόνο άστρα θα είχαν πάνω από έναν υποψήφιο πλανήτη. Όμως το Κέπλερ βρήκε χιλιάδες άστρων με πολλαπλούς υποψήφιους πλανήτες. Μέσω προσεκτικής ανάλυσης αυτού του δείγματος, επιβεβαιώθηκαν οι 715 νέοι πλανήτες σε τροχιά γύρω από 305 άστρα.
Οι τροχιές των πλανητών είναι σχεδόν κυκλικές και στο ίδιο επίπεδο, έτσι τα πλανητικά συστήματα έχουν την μορφή δίσκου, όπως το δικό μας, αλλά σε μικρότερες σχετικές αποστάσεις από το κεντρικό άστρο.
Τέσσερις απ’ αυτούς τους πλανήτες είναι σχεδόν 2,5 φορές μεγαλύτεροι από την Γη και βρίσκονται στην κατοικήσιμη ζώνη του άστρου τους, στην περιοχή δηλαδή γύρω από ένα άστρο όπου μπορεί να υπάρξει νερό σε υγρή μορφή στην επιφάνεια ενός πλανήτη.
Ο αριθμός των επιβεβαιωμένων εξωπλανητών ανέρχεται πλέον σε 1.700, ενώ αναμένεται να αυξηθεί μέσω της ανάλυσης του συνολικού όγκου των παρατηρήσεων του Κέπλερ.
Το Νεφέλωμα Λιμνοθάλασσας, Lagoon Nebula ή Μ8, από το ερευνητικό τηλεσκόπιο VST, (VLT Survey Telescope) του ESO, στο αστεροσκοπείο Παρανάλ της Χιλής.
Το γιγάντιο νέφος αερίων και σκόνης δημιουργεί με εντατικό ρυθμό, νέα λαμπρά άστρα και φιλοξενεί πολλά νεαρά αστρικά σμήνη. Η εικόνα αποτελεί τμήμα έρευνας, ανάμεσα σε άλλες δέκα, που διεξάγονται από τα τηλεσκόπια του ESO και παρέχουν στην αστρονομική κοινότητα έναν τεράστιο αριθμό δεδομένων προς επεξεργασία.
Με την βοήθεια τέτοιων ερευνητικών προσπαθειών, οι αστρονόμοι θα απαντήσουν σε ερωτήματα πάνω στην φύση της σκοτεινής ενέργειας, στα λαμπρά κβάζαρ του πρώιμου Σύμπαντος, την δομή του Γαλαξία μας αλλά και γειτονικών γαλαξιών όπως τα Νέφη του Μαγγελάνου.
Ιστορικά έχει αποδειχθεί πως τέτοιου είδους έρευνες συχνά πραγματοποιούν απροσδόκητες ανακαλύψεις, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας στην πρόοδο της αστρονομικής γνώσης.
Ο Ευάγγελος Καϊμακάμης, διδάκτωρ Α.Π.Θ., ιατρός ερευνητής σε θέματα αεροδιαστημικής ιατρικής, (βιογραφικό) διεξήγαγε έρευνες επί ένα χρόνο στην επιστημονική βάση Concordia της Ανταρκτικής, για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας (ESA).
Μελέτησε τις συνθήκες της ανθρώπινης διαβίωσης σε ακραία περιβάλλοντα και τις επιπτώσεις της μακρόχρονης απομόνωσης στην ανθρώπινη ψυχολογία και στις ανθρώπινες σωματικές λειτουργίες.
Το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου θα μοιραστεί μαζί μας τις μοναδικές στιγμές που έζησε στην έβδομη ήπειρο, τις εμπειρίες και τα συμπεράσματά του. Κατά την διάρκεια της διάλεξης θα συνδεθούμε ζωντανά με τον Αδριανό Γολέμη, μέλος του ΟΦΑ, ο οποίος πήρε την θέση του Ευάγγελου για την νέα χρονιά στην βάση Concordia.
Το Δ.Σ. του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας σας προσκαλεί στην ετήσια καθιερωμένη γιορτή του Ομίλου που φέτος κλείνει 16 χρόνια από την ίδρυσή του.
Ευκαιρία να συναντηθούμε, να τα πούμε, να θυμηθούμε, να χορέψουμε, να διασκεδάσουμε, αλλά και να ενισχύσουμε τον Όμιλο μας, με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή των μελών και των φίλων μας.
Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2013 και ώρα 21.00
στην ταβέρνα «Σταύρος», Αργοναυτών 17 στην Καλαμαριά, τηλ: 2310 410848
Τιμή πρόσκλησης 20 ευρώ
(17 ευρώ για τους κατόχους κάρτας μέλους)
Στην τιμή περιλαμβάνεται πλήρες μενού κρεατικών, με απεριόριστο κρασί, μπύρα και αναψυκτικά, καθώς και ζωντανή μουσική.
Το Δ.Σ. του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας καλεί τα μέλη του στην 17η Τακτική Ετήσια Γενική Συνέλευση, την Κυριακή 8 Δεκεμβρίου 2013, ώρα 18:00 (τελική ώρα), στην αίθουσα «Βασίλης Ξανθόπουλος» του Αστεροσκοπείου του Α.Π.Θ.
Τα θέματα της ημερήσιας διάταξης:
• Διοικητικός και Οικονομικός Απολογισμός του απερχόμενου Διοικητικού Συμβουλίου
• Εκλογή νέου Διοικητικού Συμβουλίου και Εξελεγκτικής Επιτροπής για την περίοδο 2014-2015
• Λοιπά θέματα που θα τεθούν προς συζήτηση
Σύμφωνα με το καταστατικό του Ομίλου, δικαίωμα συμμετοχής έχουν τα οικονομικά τακτοποιημένα μέλη.
Όσα μέλη επιθυμούν να είναι υποψήφια για το νέο 7μελές Διοικητικό Συμβούλιο ή τη νέα 3μελή Εξελεγκτική Επιτροπή, παρακαλούνται να υποβάλουν στα γραφεία του Ομίλου ή με Fax στο 2310 423133 την αίτηση (αρχείο pdf, ή jpg), το αργότερο μέχρι τις 21 Νοεμβρίου 2013.
Όσοι δεν μπορέσουν να παρευρεθούν στη συνέλευση, μπορούν να παραδώσουν την εξουσιοδότηση (αρχείο pdf, ή jpg) σε ένα άλλο οικονομικά τακτοποιημένο μέλος για να τους εκπροσωπήσει (κάθε μέλος μπορεί να παρουσιάσει έως και δύο εξουσιοδοτήσεις στη Γενική Συνέλευση).
Για την οικονομική κατάσταση κάθε μέλους μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Ταμία του Ομίλου, Δημήτρη Γιαννόπουλο στο astrodim27@yahoo.com ή στο 6942489213 www.ofa.gr
Ο μικρός γαλαξίας M60-UCD1 (με το βέλος στην εικόνα), κάτω από τον λαμπρό ελλειπτικό γαλαξία Μ60, ίσως είναι ο πυκνότερος που έχει παρατηρηθεί έως σήμερα. Βρίσκεται στον αστερισμό της Παρθένου σε απόσταση 54 εκατομμυρίων ετών φωτός μακριά μας.
Η ροζ απόχρωση του πολύ μεγαλύτερου Μ60, οφείλεται στα δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων Χ, Chandra, όπου αποκαλύπτονται περιοχές θερμών αερίων, μαύρες τρύπες και αστέρες νετρονίων στον γαλαξία, ενώ τα άστρα του και οι υπόλοιποι γαλαξίες εμφανίζονται με κανονικά χρώματα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Ηubble.
Ο M60-UCD1 έχει μάζα 200 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου, κάτι που σημαίνει ότι η πυκνότητα των άστρων του είναι 15 χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από την πυκνότητα στην περιοχή του Γαλαξία μας και βρίσκονται 25 φορές πιο κοντά το ένα στο άλλο.
Πιθανώς πρόκειται για απομεινάρι ενός ακόμη μεγαλύτερου γαλαξία με μάζα 50 με 200 φορές μεγαλύτερη από αυτή που διαθέτει τώρα. Η ηλικία του εκτιμάται πάνω από 10 δισεκατομμύρια χρόνια.
Γνωστό και ως το νεφέλωμα της Πατούσας της Γάτας (Cat’s Paw Nebula), βρίσκεται στον αστερισμό του Σκορπιού σε απόσταση περίπου 5.500 ετών φωτός και ανακαλύφθηκε από τον John Herschel το 1837.
Η πορτοκαλί λάμψη στην εικόνα προέρχεται από πυκνά νέφη σκόνης και καταγράφηκε από το νέο όργανο παρατήρησης που εγκαταστάθηκε στο τηλεσκόπιο APEX, το ArTeMiS (τα αρχικά από την κάπως μακροσκελή περιγραφή του: Architectures de bolomètres pour des Télescopes à grand champ de vue dans le domaine sub-Millimétrique au Sol).
Το ArTeMiS είναι ευαίσθητο στα χιλιοστομετρικά και υποχιλιοστομετρικά μήκη κύματος του φωτός, έτσι μπορεί να παρατηρεί βαθύτερα μέσα στα νέφη σκόνης των περιοχών αστρογένεσης. Η υγρασία στην ατμόσφαιρα της Γης όμως, αποτελεί εμπόδιο στις παρατηρήσεις σε αυτή την περιοχή του φάσματος, έτσι χρειάζονται ευνοϊκές συνθήκες με πολύ ξηρό καιρό, κάτι που είναι συχνό φαινόμενο στην έρημο Ατακάμα, όπου είναι εγκατεστημένο το APEX σε υψόμετρο 5.100 μέτρων.
Με τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, οι αστρονόμοι παρατήρησαν για πρώτη φορά το πραγματικό χρώμα ενός πλανήτη εκτός του Ηλιακού μας Συστήματος. Το βαθύ μπλε χρώμα του πλανήτη HD 189733b, θυμίζει το χρώμα της Γης όπως φαίνεται από το διάστημα, οι ομοιότητες όμως των δυο πλανητών σταματούν εδώ.
Η “βαθιά μπλε” κηλίδα είναι ένας αέριος γίγαντας πολύ κοντά στο άστρο του, με την θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα του ν’ αγγίζει τους 1000 βαθμούς Κελσίου, ενώ βρέχει στην κυριολεξία γυαλί, με ανέμους που φτάνουν τα 7 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα
Σε απόσταση 63 ετών φωτός, πρόκειται για έναν από τους πιο κοντινούς εξωπλανήτες στη Γη, και μπορούμε να τον παρατηρήσουμε καθώς διασχίζει τον δίσκο του άστρου του. Μελετήθηκε εκτεταμένα από το Hubble και άλλα τηλεσκόπια και βρέθηκε ότι η ατμόσφαιρά του είναι δραματικά ευμετάβλητη και ακραία με ομίχλες και βίαιες εκλάμψεις. Πλέον έγινε ο πρώτος εξωπλανήτης του οποίου μετρήθηκε με ακρίβεια το χρώμα.
Για την μέτρηση του χρώματος, οι αστρονόμοι μελέτησαν την ανακλαστικότητα της επιφάνειας του πλανήτη, ιδιότητα που ονομάζεται “λευκάγεια” (albedo).
Loading player...
Ο HD 189733b είναι αμυδρός και βρίσκεται κοντά στο άστρο του. Για να απομονώσουν το φως του πλανήτη από το λαμπρό φως του άστρου, οι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν τον φασματογράφο STIS (Space Telescope Imaging Spectrograph) του Hubble, μετρώντας το φως του συστήματος πριν, κατά την διάρκεια και μετά την διάβαση του πλανήτη πίσω από το άστρο.
Καθώς κρυβόταν πίσω από το άστρο, το ανακλώμενο φως του πλανήτη προσωρινά χάθηκε, και το συνολικό ποσοστό του φωτός μειώθηκε. Με την τεχνική αυτή μελετήθηκε η αλλαγή και σε άλλες ιδιότητες του φωτός, όπως το χρώμα.
Η πτώση της φωτεινότητας του συστήματος συνέβη στο γαλάζιο τμήμα του φάσματος, καθώς ο πλανήτης κρυβόταν από το άστρο, επιτρέποντας έτσι στους αστρονόμους να διαπιστώσουν το γαλάζιο χρώμα του πλανήτη.
Όμως το γαλάζιο χρώμα δεν προέρχεται από αντανάκλαση ενός τροπικού ωκεανού, αλλά οφείλεται στην ομιχλώδη και ταραγμένη ατμόσφαιρα, που περιέχει πυριτικά σωματίδια, όπως σιλικόνη, τα οποία καθώς λιώνουν λόγω της υψηλής θερμοκρασίας, σχηματίζουν σταγονίδια γυαλιού, διαχέοντας το γαλάζιο φως περισσότερο από το κόκκινο.
Η εκπομπή "Λόγια της πλώρης" της Δευτέρας 1 Απριλίου που προβλήθηκε από το κανάλι 4Ε με συνεντεύξεις του Προέδρου Μάρκου Ασπρίδη, του ταμία Δημήτρη Γιαννόπουλου και της Θάλειας Τραϊανού.
Αποκτηθείς από το διαστημικό τηλεσκόπιο Planck της ESA, ο πιο λεπτομερής χάρτης μικροκυμάτων κοσμικού υποβάθρου που δημιουργήθηκε ποτέ - η ακτινοβολία κατάλοιπο από τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) - κυκλοφόρησε χθες, αποκαλύπτοντας την ύπαρξη χαρακτηριστικών που αμφισβητούν τα θεμέλια της σύγχρονης γνώσης μας για το Σύμπαν.
Το VISTA δημιουργεί τον μεγαλύτερο κατάλογο του κέντρου του Γαλαξία μας
Χρησιμοποιώντας μια εικόνα μεγέθους εννέα γιγαπίξελ από το τηλεσκόπιο επισκόπησης VISTA, διεθνής ομάδα αστρονόμων δημιούργησε κατάλογο 84 εκατομμυρίων άστρων στο κεντρικό τμήμα του Γαλαξία μας. Περιλαμβάνει δεκαπλάσιο αριθμό άστρων από προηγούμενες μελέτες και αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την κατανόηση του Γαλαξία μας. Η εικόνα προσφέρει μια εκπληκτική απεικόνιση του κεντρικού τμήματος του Γαλαξία και είναι τόσο μεγάλη που αν τυπωθεί καταλαμβάνει χώρο 9 επί 7 μέτρων.
Η απεικόνιση της σε υψηλή ανάλυση είναι δύσκολη και για να την δείτε σε όλο της το μεγαλείο χρησιμοποιείστε το εργαλείο zoom
“Παρατηρώντας λεπτομερώς τα αναρίθμητα άστρα στο κέντρο του Γαλαξία μας, μαθαίνουμε περισσότερα για τον σχηματισμό και την εξέλιξη όχι μόνο του δικού μας Γαλαξία αλλά των σπειροειδών γενικότερα”, εξηγεί ο Roberto Saito, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
Οι περισσότεροι σπειροειδείς γαλαξίες, συμπεριλαμβανομένου του δικού μας, εμφανίζουν μια μεγάλη συγκέντρωση γηραιών άστρων στο κέντρο τους την οποία οι αστρονόμοι ονομάζουν παχύ δίσκο. Η κατανόηση του τρόπου δημιουργίας και εξέλιξης του παχύ δίσκου είναι βασική για την κατανόηση του γαλαξία σαν σύνολο. Ωστόσο λεπτομερείς παρατηρήσεις της περιοχής είναι αρκετά δύσκολες.
“Η παρατήρηση του παχύ δίσκου του Γαλαξία μας είναι πολύ δύσκολη διότι είναι κρυμμένος στη σκόνη”, δηλώνει ο Dante Minniti μέλος της ομάδας. “Για να κοιτάξουμε στην καρδιά του Γαλαξία, πρέπει να παρατηρήσουμε στο υπέρυθρο φως που επηρεάζεται λιγότερο από την σκόνη.”
Το μεγάλο κάτοπτρο, το ευρύ πεδίο και οι ευαίσθητοι ανιχνευτές υπέρυθρης ακτινοβολίας του τηλεσκοπίου 4,1 μέτρων VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) το καθιστούν ιδανικό εργαλείο για την δουλειά αυτή.
Η ομάδα χρησιμοποίησε δεδομένα από το πρόγραμμα VVV (Variables in the Via Lactea) του VISTA [1], ενός από τα έξι ερευνητικά προγράμματα του τηλεσκοπίου. Τα δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν στην δημιουργία μιας μνημειώδους εικόνας διαστάσεων 108.200 επί 81.500 πίξελς, μια από τις μεγαλύτερες αστρονομικές εικόνες που δημιουργήθηκαν ποτέ. [2]
Για την ανάλυση του τεράστιου καταλόγου δημιουργήθηκαν διαγράμματα χρώματος - μεγέθους για 84 εκατομμύρια άστρα. Η γραφική παράσταση περιέχει πάνω από δέκα φορές περισσότερα άστρα από προηγούμενες μελέτες και είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται σε ολόκληρο τον παχύ δίσκο. Τα διαγράμματα χρώματος - μεγέθους είναι πολύτιμα εργαλεία που συχνά χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι για την μελέτη των ιδιοτήτων των άστρων όπως η θερμοκρασία, η μάζα και η ηλικία. [3]
“Κάθε άστρο καταλαμβάνει ένα συγκεκριμένο σημείο στο διάγραμμα σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή της ζωής του, που εξαρτάται από την λαμπρότητα και την θερμοκρασία του. Τα νέα δεδομένα μας δίνουν ένα στιγμιότυπο όλων των άστρων ταυτόχρονα καθιστώντας δυνατή την απογραφή σε αυτό το σημείο του Γαλαξία μας”, εξηγεί ο Dante Minniti.
Το νέο διάγραμμα χρώματος - μεγέθους του παχύ δίσκου περιλαμβάνει πληθώρα πληροφοριών για την δομή και το περιεχόμενο του Γαλαξία μας. Ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα που αποκαλύφθηκε στα νέα δεδομένα είναι ο μεγάλος αριθμός αμυδρών κόκκινων νάνων, άστρα που αποτελούν κύριους υποψήφιους στην έρευνα μικρών εξωπλανητών με την μέθοδο της διάβασης. [4]
“Η έρευνα VVV είναι μέρος των δημοσίων ερευνών του VISTA, που σημαίνει ότι τα δεδομένα είναι ελεύθερα μέσω των αρχείων του ESO, έτσι περιμένουμε να εξαχθούν και άλλα συναρπαστικά αποτελέσματα", καταλήγει ο Roberto Saito.
Βίντεο: Σύγκριση υπέρυθρης και οπτικής εικόνας
Σημειώσεις
[1] Η έρευνα VISTA Variables in the Via Lactea (VVV) είναι μια δημόσια έρευνα του ESO με σκοπό την σάρωση του νότιου επιπέδου και παχύ δίσκου του Γαλαξία μας μέσω πέντε εγγύς υπερύθρων φίλτρων. Ξεκίνησε το 2010 και εξασφάλισε 1929 ώρες παρατήρησης σε διάστημα πέντε ετών. Via Lactea είναι το λατινικό αντίστοιχο της Γαλακτικής Οδού, δηλαδή του Γαλαξία μας.
[2] Η εικόνα καλύπτει 314 τετραγωνικές μοίρες ουρανού (κάτι λιγότερο από το 1% του συνόλου του ουρανού) και οι παρατηρήσεις έγιναν μέσω τριών διαφορετικών υπέρυθρων φίλτρων. Ο κατάλογος περιλαμβάνει την θέση των αστέρων και την φωτεινότητα τους μέσω των διαφορετικών φίλτρων. Περιέχει περίπου 173 εκατομμύρια αντικείμενα, από τα οποία τα 84 εκατομμύρια είναι επιβεβαιωμένα άστρα.
Τα υπόλοιπα αντικείμενα είτε είναι πολύ αμυδρά, είτε δεν διαχωρίζονται με τα γειτονικά τους είτε επηρεάζονται από άλλα αντικείμενα και δεν έγιναν ακριβείς μετρήσεις, ενώ άλλα είναι εκτεταμένα όπως μακρινοί γαλαξίες. Η εικόνα που χρησιμοποιείται εδώ χρειάστηκε μεγάλο βαθμό επεξεργασίας. Η αρχική κλίμακα είναι 0,34 δευτερόλεπτα ανά πίξελ ενώ εδώ είναι 0,6 δευτερόλεπτα ανά πίξελ.
[3]Το διάγραμμα χρώματος - μεγέθους είναι μια γραφική παράσταση που συσχετίζει την φωτεινότητα με το χρώμα, το οποίο καθορίζεται μέσω διαφορετικών φίλτρων. Είναι παρόμοιο με το διάγραμμα Hertzsprung-Russell (HR) με την διαφορά ότι το τελευταίο χρησιμοποιεί την απόλυτη φωτεινότητα των άστρων και λαμβάνει υπόψιν και την απόσταση τους.
[4] Η μέθοδος της διάβασης ερευνά για μικρές πτώσεις στην φωτεινότητα ενός άστρου όταν περνάει από μπροστά ένας πλανήτης και κρύβει λίγο από το φως του. Το μικρό μέγεθος των κόκκινων νάνων, φασματικού τύπου Κ και Μ, εμφανίζει μεγάλη σχετικά πτώση στην φωτεινότητα όταν περνά ένας πλανήτης μικρής μάζας από μπροστά του, κάνοντας ευκολότερη την έρευνα σε τέτοια άστρα.
Περισσότερες πληροφορίες
Το 2012 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου. Το ESO, (European Southern Observatory - Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο), αποτελεί τον κορυφαίο διακρατικό ερευνητικό οργανισμό για την αστρονομία στην Ευρώπη, και το πλέον παραγωγικό αστρονομικό παρατηρητήριο στον κόσμο.
Το ESO διαθέτει τις εξελιγμένες ερευνητικές εγκαταστάσεις του στους αστρονόμους. Υποστηρίζεται από 15 χώρες, την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Πορτογαλία, τη Σουηδία, τη Τσεχία και τη Φινλανδία.
Το ESO ακολoυθεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα σχεδίασης, κατασκευής και λειτουργίας ισχυρών επίγειων εγκαταστάσεων αστρονομικής παρατήρησης, παρέχοντας στους αστρονόμους τα τεχνικά μέσα για την πραγματοποίηση σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
Το ESO συμβάλλει επίσης στην προώθηση και τον συντονισμό της συνεργασίας στην αστρονομική έρευνα. Το ESO διαθέτει τρεις εγκαταστάσεις παρατηρήσεων, κορυφαίες σε παγκόσμιο επίπεδο, στη Χιλή, στις περιοχές La Silla, Paranal και Chajnantor.
Στο Paranal βρίσκεται το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο, VLT, το πλέον προηγμένο παγκοσμίως αστρονομικό παρατηρητήριο στο ορατό τμήμα του φάσματος, και δύο τηλεσκόπια επισκοπήσεων: το VISTA το οποίο παρατηρεί στο υπέρυθρο και αποτελεί το μεγαλύτερο επίγειο τηλεσκόπιο επισκοπήσεων και το τηλεσκόπιο επισκοπήσεων VLT το οποίο είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο που έχει σχεδιαστεί για τέτοιες παρατηρήσεις στο οπτικό μέρος του φάσματος.
Το ESO είναι ο Ευρωπαϊκός εταίρος στο επαναστατικό τηλεσκόπιο ALMA, το μεγαλύτερο έργο αστρονομικής παρατήρησης στο κόσμο. Το ESO σχεδιάζει την κατασκευή του διαμέτρου 40 μέτρων European Extremely Large optical/near-infrared Telescope, γνωστού ως E-ELT, το οποίο θα αποτελέσει το “μεγαλύτερο μάτι της ανθρωπότητας προς τον ουρανό”.
Την Τετάρτη 24 Οκτωβρίου στις 8 το απόγευμα ο καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, κ. Θανάσης Οικονόμου θα δώσει ομιλία στα γραφεία του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας με θέμα:
"Η εξέλιξη του Alpha Proton X-ray Spectrometer (APXS) και η χρήση του σε διαστημικές αποστολές (προσωπικές εμπειρίες)"
Πρόκειται για τον φασματογράφο που κατασκεύασε η ομάδα του κ. Οικονόμου για τις αποστολές Mars Pathfinder στον Άρη, Stardust στον κομήτη Wild 2 και Tempel 1 και Cassini στον Κρόνο.
Είσοδος ελεύθερη
Ποιος είναι ο Θανάσης Οικονόμου:
Ο Θανάσης Οικονόμου γεννήθηκε στο χωριό Ζιάκας Γρεβενών, το 1937 και έφυγε από την Ελλάδα το 1948, μαζί με άλλα παιδιά, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Σπούδασε πυρηνική φυσική στο πανεπιστήμιο Καρόλου στην Πράγα, εργάστηκε αρχικά στο Ινστιτούτο Φυσικής Πλάσματος της τότε Τσεχοσλοβακίας και μετά το 1964 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, ως ερευνητής στο Εργαστήριο Αστροφυσικής και Διαστημικής Έρευνας του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Από το 1997 μέχρι σήμερα είναι ανώτερος ερευνητής-επιστήμων στο Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι του ίδιου πανεπιστημίου. Από τη δεκαετία του '60, υπό την καθοδήγηση του διάσημου καθηγητή χημείας, Άντονι Τούρκεβιτς, έχει ειδικευτεί στην κατασκευή επιστημονικών οργάνων για διαστημικά σκάφη. Μεταξύ άλλων, είχε σχεδιάσει το όργανο Alpha Proton X-Ray Spectrometer του ρόβερ Mars Pathfinder, που είχε κάνει με επιτυχία την πρώτη χημική ανάλυση των βράχων του Άρη. Εκτός από την αποστολή Stardust, ο Οικονόμου συνεργάζεται με τη NASA για τις αποστολές εξερεύνησης του Άρη με οχήματα ρόβερ, καθώς για την αποστολή του σκάφους "Cassini" στον Κρόνο. Επίσης εργάζεται για τη δημιουργία του αστεροσκοπείου του Όρλιακα στο νομό Γρεβενών. www.ofa.gr
Ομάδα Ευρωπαίων αστρονόμων ανακάλυψαν πλανήτη με περίπου την μάζα της Γης σε τροχιά γύρω από ένα άστρο του συστήματος Άλφα Κενταύρου, του πλησιέστερου συστήματος στη Γη. Πρόκειται για τον μικρότερο εξωπλανήτη που ανακαλύφθηκε σε τροχιά γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον Ήλιο και ανακαλύφθηκε μέσω του φασματογράφου HARPS του τηλεσκοπίου των 3.6 μέτρων στο αστεροσκοπείο La Silla. Τα αποτελέσματα της έρευνας δημοσιεύονται σήμερα στο περιοδικό Nature. Ο Άλφα Κενταύρου είναι ένα από τα λαμπρότερα άστρα στον νότιο ουρανό και το πλησιέστερο αστρικό σύστημα στη Γη σε απόσταση μόνο 4,3 ετών φωτός. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα τριπλό σύστημα: δύο άστρα (τα Άλφα Κενταύρου Α και Β) παρόμοια με τον Ήλιο σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, και ένα πιο μακρινό και κοκκινωπό άστρο, τον Εγγύτατο του Κενταύρου [1]. Από τον 19ο αιώνα οι αστρονόμοι υπέθεταν για πλανήτες σε τροχιά γύρω από αυτά τα άστρα, το πλησιέστερο στο Ηλιακό Σύστημα μέρος κατάλληλο για ζωή, αλλά έρευνες ολοένα και πιο ακριβείς απέβησαν άκαρπες. Μέχρι τώρα.
“Οι παρατηρήσεις μας, διάρκειας άνω των τεσσάρων ετών, μέσω του φασματογράφου HARPS έδειξαν ένα πολύ μικρό αλλά αληθινό σημάδι ενός πλανήτη σε τροχιά γύρω από τον Άλφα Κενταύρου Β, κάθε 3,2 ημέρες”δηλώνει ο Xavier Dumusque, επικεφαλής ερευνητής. “Πρόκειται για μια εξαιρετική ανακάλυψη που ώθησε την τεχνική μας στο όριο!”
Η ομάδα ανίχνευσε τον πλανήτη μέσω των απειροελάχιστων ταλαντώσεων στην κίνηση του Άλφα Κενταύρου Β, που οφείλονται στην βαρυτική έλξη του πλανήτη [2]. Η επίδραση είναι τόσο μικρή στην κίνηση του άστρου (περίπου 51 εκατοστά το δευτερόλεπτο) που συγκρίνεται με την ταχύτητα μπουσουλήματος ενός μωρού. Πρόκειται για την υψηλότερη ακρίβεια που επιτεύχθηκε έως τώρα με αυτή τη μέθοδο.
Το Άλφα Κενταύρου Β είναι παρόμοιο με τον Ήλιο, ελαφρώς μικρότερο και λιγότερο φωτεινό. Ο νέος πλανήτης με μάζα λίγο περισσότερο από ότι η Γη [3], βρίσκεται σε απόσταση έξι εκατομμυρίων χιλιομέτρων από το άστρο, πολύ πιο κοντά από την απόσταση Ερμή - Ήλιου, ενώ το άλλο άστρο του συστήματος, το Άλφα Κενταύρου Α, βρίσκεται εκατοντάδες φορές πιο μακριά, αλλά εξακολουθεί να είναι ένα πολύ λαμπρό αντικείμενο στον ουρανό του πλανήτη.
Η ίδια ομάδα ανακάλυψε τον πρώτο εξωπλανήτη σε τροχιά γύρω από ένα άστρο σαν τον Ήλιο το 1995 και από τότε υπήρξαν 800 επιβεβαιωμένες ανακαλύψεις. Οι περισσότεροι όμως ήταν πολύ μεγαλύτεροι από την Γη και αρκετοί στο μέγεθος του Δια [4]. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν τώρα οι αστρονόμοι είναι η ανίχνευση και η εξακρίβωση ενός πλανήτη στο μέγεθος της Γης, που βρίσκεται στην κατοικήσιμη ζώνη [5] του άστρου του. Το πρώτο βήμα έχει ήδη πραγματοποιηθεί [6].
“Είναι ο πρώτος πλανήτης παρόμοιος με την Γη που ανακαλύφθηκε σε τροχιά γύρω από ένα άστρο σαν τον Ήλιο. Βρίσκεται πολύ κοντά στο άστρο και η θερμοκρασία θα είναι πολύ υψηλή για ζωή, όπως την ξέρουμε”, προσθέτει ο Stephane Udry, μέλος της ομάδας, “αλλά μπορεί κάλλιστα να είναι μόνο ένας πλανήτης σε ένα σύστημα περισσοτέρων. Άλλα αποτελέσματα του φασματογράφου και νέες ανακαλύψεις από το τροχιακό τηλεσκόπιο Kepler, δείχνουν ξεκάθαρα ότι η πλειοψηφία των μικρών πλανητών βρίσκεται σε τέτοια συστήματα.”
“Το αποτέλεσμα της έρευνας αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό βήμα προς την ανίχνευση μιας δίδυμης Γης στην γειτονιά του Ήλιου. Ζούμε συναρπαστικές στιγμές!” καταλήγει ο Xavier Dumusque.
.jpg)
.jpeg)
